Yepyeni bir dönemin başlangıcı menopoz insanoğlu için ödül mü yoksa ceza mı?

Menopoz, kadınlar için bambaşka bir zamana geçmeyi simgeliyor. Bilim insanları, menopoza girdikten sonra kadınlar için artık yeni bir çağ başladığı için bu döneme ‘çoğalma sonrası yaşam süresi’ adını veriyor; çünkü vücutları artık fiziksel olarak çoğalmaya izin vermiyor ama öte yandan menopoz, kadınları menstruasyon dönemi gibi bir yükten kurtarıyor.

Diğer türlerle kıyaslandığında,  menopoza sadece insanların girmediğini görebiliyoruz. Bilim insanları, primat ve primat olmayan birçok türün menopoza girdikleriyle ilgili kanıta sahip olduğundan dolayı bu durumu ‘genel memeli niteliği’ olarak tanımlamayı daha uygun buluyor. Yine de üreme sonrası yaşam süresi konusunda diğer canlı türlerinden ayrıldığımız bir nokta var: Menopoz süresi.

İlgili yazı: İlerleyen yaşlarda aktif bir cinsel yaşam mümkün mü?

Menopozda geçirilen kesin yıllar ve yaşam süresi göz önüne alındığında, insanoğlu bu konuda benzersiz olduğunu kanıtlıyor. Gerçekte, bir kadın yaşamının 3’te 1’ini hatta bazen daha uzun bir dönemini menopozda geçirebiliyor. Her ne kadar kısa yüzgeçli pilot balinalar gibi bazı balina türleri de fazlasıyla uzun menopozda kalsalar da, çok az canlı türü bu konuda insanlara yaklaşabiliyor.

Menopozla ilgili alternatif teoriler

Peki, menopoz neden kadınların yaşamlarının büyük çoğunluğunu oluşturuyor?

Bu, aslında bilim insanlarının yıllardır çözemedikleri bir puzzle. Daha önce bu konuda birkaç teori yayınlamasına karşın hepsi menopozun evrimsel köklerinin olduğunu dile getiriyor.

Bir teoriye göre, annenin yaşı ilerledikçe doğum sırasında oluşabilecek komplikasyonlar nedeniyle ölüm riski de artıyor. Böylelikle, belki de menopoz hamilelikle alakalı sağlık risklerinden anneyi korumak için evrildi. Aynı şekilde, menopoz annesine bağımlı çocuğu da koruyor; çünkü anne çocuğun gelişimi için en önemli bakıcı görevini üstleniyor. Bir başka deyişle, herhangi bir yaşta hamilelik ve doğumla alakalı artan sağlık riskleri, çoğalmanın sağladığı avantajların devamından daha ağır basıyor.

Alternatif teoriye göre, menopoz evrildi çünkü artık yeniden çoğalma ihtimali olmayan büyük annelerimizin torunlarına bakması gerekiyordu, bu sayede torunlarının hayatta kalmalarına yardımcı oldular. İnsan bebekleri, uzun yıllar boyu bakıma muhtaçtır. Bu evrilme sayesinde çocuğun sorumluluğu paylaşıldı ve aileye büyük avantaj sağladı. Bu teoriyi bazıları ‘Büyükanne hipotezi’ diye adlandırmaktadır.  

Ödül mü ceza mı?

Tüm söylenenlerden sonra, açıklamaların hepsinin tutarlı olduğunu söylemek mümkün. Gerçekte, yapılan araştırmalar tüm teorileri destekler nitelikte. Yine de, başka açıklamalar da elbette mümkün olabilir. Her ne kadar menopoz döneminin neden insanlarda bu kadar uzun sürdüğünü gerçekten bilmiyor olsak da, bu konudaki en uygun öneri menopozun bize evrimsel avantaj sağlamak için ortaya çıktığı görüşünde.

Kaynak:

Lehmiller.com

Cohen, A. A. (2004). Female post-reproductive lifespan: A general mammalian trait. Biological Reviews, 79, 733-750.

Shanley, D. P., Sear, R., Mace, R., & Kirkwood, T. B. (2007). Testing evolutionary theories of menopause. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 274, 2943-2949.