Yaşamınızı şekillendiren şemalar – 6: Fedakarlık, cezalandırıcılık, yüksek standartlar

Herkese merhaba. Bir önceki şema yazımın devamını getirecek ve bu yazıda size yine 3 tane şemayı tanıtacağım. Bu şemalar: fedakarlık, cezalandırıcılık, yüksek standartlar.

Fedakarlık: Yemedim yedirdim, giymedim giydirdim

• Genellikle yakınlarıma ilgi gösteren ve bakan ben olurum.⁠
• Ben hep başkalarının sorunlarını dinleyen kişi oldum.⁠
• Başkaları beni, diğerleri için çok, kendim için az şey yapan biri olarak görüyorlar.⁠
• Başkalarını kendimden daha fazla düşündüğüm için ben iyi bir insanım.⁠

Fedakarlık şemasını bu cümleler ile tanımlayabiliriz. Toplumumuzda olumlu bir davranış olan ‘yardım etme’ ile fedakarlık şemasını ayırt etmek zordur. Kişi, fedakarlık yapmadığı zaman ‘bencil’ olmaktan, kötü bir insan olmaktan veya sevilmemekten korkabilir. Hemen hemen her zaman kendi ihtiyaç ve isteklerini bastırır, karşısındaki kişinin istek ve ihtiyaçlarına öncelik verir.⁠

Cezalandırıcılık: Hatalarımı affedemem

‘Neden yanlış yaptığımın önemi yoktur; eğer hata yaptıysam sonucuna da katlanmam gerekir.” Cezalandırıcılık şemasına sahip kişi kendine karşı oldukça acımasızdır. En ufak hata karşısında eleştirel iç sesi devreye girer ve kendi kendine öfkelenir. Kişi hasta olduğu için ders çalışamamışsa ‘sen tembelsin’ der iç sesi. En sevdiği bardağını kırdıysa ‘işte böyle beceriksizsin’ der aynı ses. Bu seslerin ardından kişi kaldığı yerden devam etmek yerine ders çalışmayı kesebilir, istediği o çayı farklı bir bardaktan içmeyi seçmeyebilir, yani kendini cezalandırır. Her şemada olduğu gibi bu şema da, genetik ve çevresel durumlar ile oluşabilir. Özellikle cezalandırıcı ebeveynlere sahip kişilerde cezalandırıcılık şeması daha sıklıkla görülebilir. Cezalandırıcılık şeması, şema terapide başarı ile törpülediğimiz şemalardan biridir.⁠

Yüksek Standartlar: Yeterince iyi ile yetinemem

‘En iyisini yapmalıyım yeterince iyi ile yetinemem’ cümlesi ile özetleyebiliriz yüksek standartlar şemasını. ‘Mükemmelliyetçilik’ olarak da bilinir 🙂 Kişi kendini tüm sorumluluklarını yerine getirmek konusunda yoğun bir baskı altında hisseder, başarıları ile yetinemez hep daha iyisini amaçlar. ‘Daha iyi’ olarak tanımladığı çıta ise her geçen gün daha da yukarı çıkar. Örneğin kişi spora başlamakta zorlanır çünkü kendine daha en başta bile haftada 5 gün spor yapma hedefi koymuştur. Bu hedef başlangıç için yüksektir ama ona normal gelir. Kişi bir şekilde bu hedefi gerçekleştirebilse bile bir süre sonra hedefi haftada 7 gün olur ve zamanla kendi temposuna bile yetişemez.⁠
Bu şema sıklıkla cezalandırıcılık şeması ile birlikte görülür. Kişi kendine çok yüksek hedefler koyar ve doğal olarak bu hedeflere ulaşamadığı zaman kendisine karşı acımasız eleştirilerde bulunur. Bazen, etrafındaki diğer insanlardan da ‘daha iyi’ olmalarını bekleyebilir. Bitmeyen bir yarıştır yüksek standartlar şeması.⁠

Şemaları yakından tanımaya devam edeceğiz. Daha fazla paylaşım için Instagram hesabımı da takip edebilirsiniz.

İlginizi çekebilir: Yaşamınızı şekillendiren şemalar – 5: Statü arayıcılık, haklılık, yetersiz öz-denetim