Hayvancılık faaliyetlerinin gezegene, bedenimize ve en önemlisi hayvanların kendilerine verdiği zararları öğrendik. Araştırmamızı yaptık ve artık bu yola baş koymaya hazırız. Peki, kendimizi hazır hissetmek hazır olmak için yeterli mi? Gelin, vegan olmadan önce yapacağınız takdirde işinizi hayli kolaylaştıracak şeylere birlikte göz atalım.
1. Araştırmanızı yapın, bilgilenin
Vegan / vejetaryen nedir, neleri kapsar, hayvancılığın insan sağlığına ve gezegene ne zararı var, bitkisel beslenme ne kadar etkili, sağlıklı bir vegan nasıl olunur ve benzeri sorulabilecek yüzlerce soru var. Bu soruların cevaplarını bilmeden vegan denizine çivileme atlarsanız ya yere çakılır ya da o denizde boğulursunuz. Doğru ve bilimsel verilerle kendinizi bilgilendirmeli, araştırmanızı iyi yapmış olmalısınız. Veganlık ile ilgili kitaplar okuyabilir, belgeseller izleyebilir ve akademik makaleler okuyabilirsiniz. O kadar vaktiniz (veya yabancı diliniz) yoksa da benim onlarca kitap ve makale okuyup, belgeselleri izleyip bilgileri özetleyerek anlattığım Vegan Dosyası başlıklı geçmiş yazılarımdan faydalanabilirsiniz.
2. Hayvanlara merhameti en temele yerleştirin.
Neden vegan olmak istiyorsunuz? Sadece ekolojik sebeplerden dolayı bu kararı verdiyseniz uzun süre vegan olarak kalmanız pek mümkün değil. Zira tavukçuluğun ve arıcılığın karbon ayak izi endişe verecek kadar yüksek değil, diğer hayvansal ürünlere kıyasla çevre kirliliğine etkisi çok daha az. Sadece sağlıklı beslenmek için istiyorsanız yine vegan olmanız zor çünkü deniz ürünleri ve bal hiç de sağlıksız sayılmaz. Ayrıca veganlık sadece beslenmekle ilgili değil, beden sağlığınız için vegan olmak sizi deri giymekten, akvaryum parklarına gitmekten ya da at arabasına binmekten alıkoymaz. Evet, ekolojik dengeyi ve sağlığımızı düşünmek elbette önemli ama esas amacımız hayvanlara duyduğumuz merhamet olmalı. Vegan olmak büyük bir değişim, bu değişimin temelinde merhamet yoksa sürdürülebilir ve istikrarlı bir vegan olmak pek mümkün olmayabilir.
3. Sağlık kontrolünden geçin
Veganlık beslenmeden ibaret değil dedim ama en büyük değişikliğin beslenme düzeninizde olacağı da kesin. Bu durumda, yeni beslenme düzeninizde alacağınız ve alamayacağınız besin değerleri ile birlikte fizyolojik değişiklikler de yaşayacaksınız. Peki, bedeniniz buna hazır mı? Kanser, safra taşı, damar tıkanıklığı, tansiyon, diyabet, kalp vb. sorunlarınız varsa vegan beslenme iyileşme sürecinizi hızlandırabilir (çünkü bu hastalıklara çoğunlukla hayvansal gıdalar sebep oluyor zaten) ama bunu benden değil, doktorunuzdan duymalısınız. Büyüme çağındaki çocuklar ve profesyonel sporcuların harcadıklarından fazla protein almaları gerekir ki gelişim sağlanabilsin. Peki, gün içinde siz ne kadar harcıyorsunuz? D ve B12 vitaminleri kanınızda yeterli ölçüde bulunuyor mu? Bir doktor veya bir diyetisyene görünerek vegan olmadan önce bir uzmanın onayını alırsanız hem içiniz rahat eder, hem de gelecekte iyi planlanmamış bir vegan diyetin sebep olabileceği sağlık sorunlarını baştan engellemiş olursunuz.
Sağlıkla ilgili bir diğer tavsiyemse şu: Vegan beslenmeye başlamadan hemen önce, başladıktan itibarense birinci, altıncı ve on ikinci aylarda kan testi yaptırın (yani bir yıl için 4 test). Buna mecbur değilsiniz, vitamin/mineral eksikliği belirtileri göstermediğiniz sürece doktorunuz veya diyetisyeniniz da kan testi talebinde bulunmayacaktır ama bu testler kanınızdaki besin değerlerinin normal tutulmasında size ve danıştığınız uzmanlara yardımcı olacaktır. Ayrıca kolesterolünüzün ne kadar düştüğünü, sağlığınızın ne kadar düzeldiğini görmek şevkinizi arttırır.
İlginizi çekebilir: Vegan Dosyası 3: Hayvansal gıdalar, bitkisel beslenme ve sağlık
4. Planlama yapın
Bir günde mi vegan olmak istiyorsunuz yoksa yavaşça, adım adım ilerlemek mi? Etsiz Pazartesi ile mi başlayacaksınız, günde bir vegan öğün ile mi? Hayvansal gıdaları birer birer bırakmaya karar verdiniz diyelim. Haftada bir mi yoksa ayda bir mi? Nasıl ve ne hızla ilerleyeceğiniz size kalmış ama nasıl ilerleyeceğinizi önceden planlarsanız hatta çizelge hazırlarsanız yoldan sapmanız zorlaşır.
İlginizi çekebilir: Vegan dosyası 4: Yeni başlayanlar için vegan olma rehberi
5. Çevrenizdeki insanları durumdan haberdar edin
Vegan olma yolunda belki de en zorlayıcı aşama budur, çünkü insanlar fazlasıyla yargılayıcı olabilir. Aileniz sağlığınız için endişe duyabilir, arkadaşlarınız sizinle alay edebilir ve bir anda çevrenizdeki herkes beslenme uzmanı kesilip sizi aksi yönde ikna etmeye çalışabilir.
Gelecek tepkilerden çekinip vegan olma planınızı kimseyle paylaşmamayı, gizlemeyi düşünebilirsiniz ama bu sadece işleri daha da zorlaştırır. İnanın, ben denedim. Elleriyle yapıp size de bir tabak getirdiği bir yemeği reddettiğiniz için komşunuzla aranız açılabilir, anne babanız “artık bizim pişirdiklerimizi beğenmiyor” diyerek size tavır alabilir, arkadaşlarınız sizi balığa çıkmaya, kebapçıya gitmeye ya da hayvanat bahçesini gezmeye davet ettiğinde gitmemek için bahaneler uydurmanız gerekebilir. Vegan karşıtı tepkilerle yüz yüze gelmemek için gerçeği saklamaya çalışmak uzun vadede sosyal ilişkilerinize zarar verir. Sevdiklerinize karşı dürüst olun ve işler sarpa sarmadan onları durumdan haberdar edin.
6. Yeni tarifler öğrenin
Vegan beslenme sanıldığı gibi kısıtlayıcı bir diyet değildir, hatta aksine, sofranızdaki lezzet çeşitliliğini arttırır. Sebzelerle, meyvelerle, baklagillerle, tahıllarla, baharatlar ve yağlı tohumlarla neler yapabileceğinizi bilseniz şaşarsınız. Ülkemiz envaiçeşit bitkisel ürünün yetişebildiği çok zengin bir coğrafi konumda, Türk mutfağı da halihazırda vegan olan ya da kolayca veganlaştırılabilecek tariflerle dolu. Vegan yolculuğuna çıkmadan önce hoşunuza gidebilecek tarifler deneyip kaydederek kendinizi hazırlayabilirsiniz.
7. Vegan sertifikalı ürünleri ve vegan olmayan içerikleri öğrenin
Büyük olasılıkla her vegan, ilk vegan olduğunda içerik listesini iyi okumamaktan kaynaklanan hatalar yapmıştır. Muhtemelen siz de yapacaksınız, hatasız kul olmaz. Fakat öncesinde hangi amblemleri aramanız ve hangi içeriklerden uzak durmanız gerektiğini bilirseniz, hata yapma olasılığınızı baştan azaltırsınız.
Bir yiyeceğin içinde yumurta, süt, et suyu vb. olduğunu okuduğunuzda vegan olmadığını anlarsınız zaten. Peki ya ne olduğunu çok bilmediğimiz içerikler? Mesela kaşmir vegan değildir, çünkü keçi kılından elde edilir. Parfümlerde kullanılan misk ve amber bırakın vegan olmayı, vejetaryen bile değil. Peynir altı suyu tozu, süt tozu, jelatin, E470-E479 aralığında kodlanan tüm yağ asitleri (E476 hariç, o vegan), sistein, propolis, E542 (kendisi kemik fosfatıdır) ve daha yazarken yorulduğum pek çok gizli navegan içerik var. Bazı ürünler içeriğinde hiç hayvansal ürün olmamasına rağmen vegan değildir, bira ve şarap buna örnek verilebilir. Bira ve şarap üretiminde kullanılan filtrelerde jelatin kullanılır, yani deri altı yağı. Bu nedenle vegan sertifikalı olmayan bira ve şaraplar vegan ya da vejetaryen değildirler. Her birini ben de ezbere bilmiyorum, illa ki benim de bilmeden aldığım navegan ürünler vardır ama dedim ya, ön araştırma yapmak hata payını azaltır.
8. Vegan insanlarla ilişkiler geliştirin
Vegan olan insanlarla görüşün, onların tecrübelerinden faydalanın. İlk vegan olduklarında nasıl zorluklarla karşılaşmışlar? Bu sorunların üstesinden nasıl gelmişler? Çünkü muhtemelen sizin de başlangıçta benzer engelleri aşmanız gerekecek. Yaşadığınız zorlukları, tecrübeleri, başarıları paylaşabileceğiniz, sizinle aynı yollardan geçmiş, sizi anlayan ve size destek olabilecek vegan kişilerle ve vegan gruplarla iletişim kurmak, geçiş sürecinde size oldukça fayda sağlayacaktır ve yalnız olmadığınızı hissettirecektir.
9. Kendinizi kalıplara sokmayın
Vegan olmak istiyorsunuz, bu harika. Ancak vegan olmak için sportif olmak, sıfır atıkçı olmak, her sabah güneşi selamlamak, her gördüğünüz ağacı kucaklamak, glütensiz/yağsız/çiğ beslenmek zorunda da değilsiniz. İstiyorsanız tüm bunları yine yapın tabi ama kendinizi buna mecbur hissettiğiniz için değil. Zayıf olmak zorunda da değilsiniz, hippi olmak da. Çikolata parçacıklı vanilyalı vegan kapkekinizi yerken hard rock dinleyip headbang yapabilirsiniz. Sadece hayvanlara zulmetmekten vazgeçtiniz, kendinizden değil. Kendiniz olmaktan asla vazgeçmeyin, başkası olmaya çalışmayın ve kendinizi size uymayacak kalıplara sokup üzerinizdeki baskıyı arttırmayın. Vegan olma yolculuğu eğlencelidir, tadını çıkarmaya bakın.
10. Vegan olmayanlara karşı hoşgörünüzü koruyun (Zor olsa bile)
Okudunuz, araştırdınız, öğrendiniz ve vegan olmaya karar verdiniz. Sonra başınızı kaldırdınız ki aman tanrım! Eşiniz gözünüzün önünde kebapları götürüyor, sokakta bir adam bir köpeği tekmeliyor, arkadaşlarınız deri çizmeleri ve yün kazakları ile yunus parkına gitmiş eğleniyorlar. Çıldırmak işten değil! Neden, diye soruyorsunuz, neden insanlar gerçekleri görmüyorlar?
Cevap şu: Geçen yıl siz nasıl görmediyseniz, öyle.
Siz de doğuştan vegan değilsiniz (öyleyseniz sözüm sizden dışarı). Siz de bir zamanlar tüm bunları yapıyordunuz ve gerçekler ortadayken o gerçekleri görmüyordunuz. Süt içmezseniz boyunuzun uzamayacağı, et yemezseniz büyüyemeyeceğiniz öğretilerek büyütüldünüz. Şimdi davranışlarına kızmakta olduğunuz yakınlarınız da bu koşullarda büyüyüp yetiştiler. Sizinle aynı masada vegan olmayan şeyler yedikleri için onlara kızmayın, laf sokmayın, kimseyi de değiştirmeye çalışmayın. Sadece yardım isteyenlere yardım edebilir, sadece öğrenmek isteyenlere bilgi verebilirsiniz. Davranışlarınız ile örnek olarak vegan hareketi yayın, tartışarak değil. Bu ancak vegan hareketine zarar verir ve sosyal ilişkilerinizi yaralar.
İlginizi çekebilir: Bir ay boyunca vegan beslenen bir etoburun hikayesi