Hissettiğimiz her duygunun bir nedeni vardır ve her duygumuz bizi korumaya yöneliktir. Örneğin hissettiğimiz duygulardan biri olan utanç toplumun kurallarına uymamıza, suçluluk ise diğerlerine zarar vermemizi engellemeye ve hatalarımızı düzeltmemize yardımcı olur (Gevrekçi, Çırakoğlu 2017).
Utanç, gurur, suçluluk, mahcubiyet gibi duygular kişiler arası ilişkiler sırasında deneyimlenen, düşünce ve davranışları düzenleyen, sosyal olarak istenmeyen davranışları engelleyen ve bireyleri ahlaaka uygun davranışlarda bulunmaya teşvik eden duygulardır (Tangney ve Salovey 2000). Bu duygular işlevsel dozda yaşandıklarında çok faydalı iken, bu duygulara işlevsel olmayan dozdaki yatkınlıklar depresyon ve kaygı gibi psiko – patalojilerle ilişkilendirilmişlerdir ( Gevrekçi, Çırakoğlu 2017).
Suçlu hissetmenin çeşitleri vardır
1. Bir hata yaptığımızda suçlu hissetmek: Hatalı bir davranışta bulunduğumuzda kendimizi suçlu hissetmek son derece doğal bir süreçtir. Bu durumla sağlıklı bir şekilde başa çıkmanın yolu eğer mümkünse gereken özrü dileyip, hatamızdan da ders çıkardıktan sonra kendimizi suçlu hissetmekten vazgeçmektir. Eğer bu adımları atmış olmamıza rağmen kendimizi hala suçlu hissediyorsak bu davranışımızın ardında yatan nedeni araştırmamız gerekir. Bence bir konu hakkında kendimizi suçlu hissetmeyi uzatmanın ardında yatan nedenlerden biri “ben çok iyi bir insanım” oyunu oynamaktır. Gerçekten kendinize bunu yapmak istediğinizden emin misiniz? Uzatılmış suçluluk duygusu insanın elinden yaşam sevincini alan, son derece azap veren bir duygudur. Eğer kendinizi sık sık uzatılmış suçluluk duygusunun içinde buluyorsanız, bunu kendinize neden yaptığınızı sorun. Bu hareketinizle ne elde ediyorsunuz?
2. Varoluşumuz yüzünden kendimizi suçlu hissetmek: Eğer biz çocukken anne ve/veya babamız tarafından ortada hiç bir neden yokken suçlu hissettirilmişsek, büyüdüğümüzde sırf varolduğumuzdan dolayı bir suçluluk hissedebiliriz. Bu gibi suçlu hissetme durumunda kendimizi sanki biz bu dünyaya fazlalıkmışız gibi düşünürüz. Çocuk büyüdükçe içselleştirdiği anne babanın rolü öğretmenler ve diğer yetkililer tarafından da sürdürülür. Onların emirleri ve yasakları üstbenlikte güçlü olarak kalır ve vicdan kalıbı içinde ahlaki sansür uygulamayı sürdürür (Freud 2002). DSM-5’e göre kendini aşırı suçlu hissetmek klinik depresyonun bir belirtisi olabilir. Ayrıca çocuklukta görülen fiziksel, duygusal ya da cinsel taciz kişinin büyüdüğünde kendini aşırı derecede suçlu hissetmesine yol açabilir.
3. İyi bir yaşantımız olduğu için kendimizi suçlu hissetmek: Yine çocukluktan gelen travmalar yüzünden iyi bir yaşantıyı hak etmediğimizi düşünüyor olabiliriz. Bu yüzden de kendimizden daha kötü hayatlar yaşayan insanlar aklımıza geldikçe kendimizi suçlu hissedebiliriz. Dahası bu suçluluk yüzünden kendimizi sabote eden davranışlar sergileyebiliriz.
Peki gereksiz ve uzatılmış suçluluk duygusunun üstesinden gelmek için neler yapılabilir?
1. Suçlu hissettiğiniz konular hakkında liste yapın. Daha sonra listedeki her konu için kendinize sorular sorun. İçlerinde telafisi mümkün hatalar var mı? Sizce listenizde yazdıklarınız hakkında hala suçlu hissetmeniz mantıklı mı?
2. İyi bir yaşantının hak etmekle ya da hak etmemekle bir ilgisi olmadığının farkına varın. Kimin iyi yaşamayı hak ettiğine dair kararlar veren bir konsey mi var? İyi bir hayata sahip olduğunuz için kendinizi suçlu hissetmekten vazgeçin ve hayatınızın tadını çıkarın.
3. Yanında staj yapmaktan dolayı her daim mutluluk duyduğum Dr. Albert Ellis’in sık sık dediği gibi hata yapan insanlar olduğunuzu kabul edin. Evet bir hata yaptınız ve o hata yüzünden kendinizi suçlu hissediyorsunuz. Ama siz sadece o hata değilsiniz ki. Karakterinizin güzel yanlarını görmezden gelip sadece ve sadece yaptığınız hatalara odaklanmanız kendinize haksızlık değil mi sizce?
Uzatılmış suçluluk duygusu kimsenin işine yaramayan faydasız bir duygudur. Siz bu duygudan vazgeçip ona harcadığınız enerjiyi faydalı bir iş için harcamaya gayret edin. Bana inanın kendinizi daha iyi hissedeceksiniz. Bu yazıların sadece farkındalığınızı artırmaya yönelik olduğunu lütfen unutmayın. Eğer kendinizi çok uzun süreden beri uzatılmış suçluluk duygusunun içinde buluyorsanız lütfen bir psikoloğa danışmaktan çekinmeyin.
Sorularınız için bana rsolaker@gmail.com adresinden ulaşabilirsiniz. Stres yönetimiyle ilgili psikoloji egzersizleri paylaştığım Instagram hesabımdan paylaşıyorum.
Bu yazının tüm hakları Rana Kutvan’a ve Uplifers’a aittir. İzinsiz ve uygun şekilde referans verilmeksizin kopyalanması, çoğaltılması ve başka mecralarda paylaşılması kesinlikle yasaktır.
İlginizi çekebilir: Aynı konulara takılı kalmak: Geçmişin öfkelerini geçmişte bırak
Kaynaklar:
- Freud, S. (2002). Freud, S. Metapsikoloji, çev. Emre Kapkın-Ayşen Tekşen Kapkın, Payel Yayını, İstanbul.
- Gevrekçi, A. Ö, Çırakoğlu, O. C, Suçluluk ve Utanç Duyguları Üzerine Kavramsal, Nöropsikolojik ve Psikopatalojik Bir Derleme. Türk Psikoloji Yazıları, Aralık 2017, 20(40), 89-105
- Tangney, J. P., & Salovey, P. (1999). Problematic social emotions: Shame, guilt, jealousy, and envy.