Stevia zararları: Şeker otu olarak bilinen tatlandırıcı hakkında her şey

Stevia zararları, son zamanların en çok merak edilen konuları arasında. Peki gerçekten stevia güvenli mi?

Stevia, kısaca steviol glikozitlerden yapılmış besleyici olmayan veya sıfır kalorili olan bir tatlandırıcı şeklinde tanımlanabilir. Bu tatlandırıcı “stevia rebaudiana” bitkisinin yapraklarından çıkarılan ve rafine edilen bileşiklerden oluşur. Son zamanlarda birçok insanın kalori tüketimini azaltmak için şekeri stevia ile değiştirmeyi tercih ettiğini görüyoruz. Stevia yapraklarından elde edilen özler birçok ülkede tatlandırıcı olarak kullanılıyor. Ancak ABD’de tatlandırıcı olarak kullanımı onaylı değil, yine de diyet takviyeleri veya cilt bakım ürünlerinde karşınıza çıkabilir. Stevia muhtemelen en iyi doğal tatlandırıcı kaynağı olarak biliniyor. Bu yazıda, bu doğal tatlandırıcıyla ilgili merak edilenlere ve olası zararlarına bakacağız.

Önemli not: Bu yazıda yer verilen tüm bilgi ve öneriler bilimsel destekli makaleler baz alınarak, genel bilgilendirme amaçlı hazırlanmış olup herhangi bir uzman tavsiyesi içermemektedir. Her bireyin beslenme ihtiyaçları ve çeşitli besin gruplarına gösterdiği tolerans ve hassasiyet kendi metabolizma işleyişine göre farklılıklar gösterebilir. Olası risk durumlarına karşın sağlığınızı ilgilendiren her türlü konuda mutlaka uzman görüşüne başvurun.

Stevia nedir?

Stevia zararları konusunu açıklamadan önce bu bitkiye daha yakından bakalım. “Stevia rebaudiana” olarak da adlandırılan stevia, yaban otu ailesinin bir alt grubu krizantem ailesine ait olan bir bitki. Aktarlarda bulabileceğiniz stevia ile evde yetiştirebileceğiniz stevia arasında büyük bir fark var.

Genelde satın alabileceğiniz stevia ürünleri, bütün stevia yaprağını içermez. Rebaudiosit A (Reb-A) adı verilen oldukça rafine bir stevia yaprağı özünden yapılırlar. Aslında, birçok stevia ürününde çok az miktarda stevia bulunur. Reb-A, sofra şekerinden yaklaşık 200 kat daha tatlıdır. Reb-A ile yapılan tatlandırıcılar, eritritol (bir şeker alkolü) ve dekstroz (glikoz) gibi farklı tatlandırıcılarla karıştırıldıkları için “yeni tatlandırıcılar” olarak kabul edilirler.

Bazı stevia markaları da doğal aromalar içerir. FDA, ilgili içeriklerde ilave renklendiriciler, yapay tatlar veya sentetikler yoksa “doğal tatlar” terimine itiraz etmez. Yine de, “doğal lezzet” şemsiyesi altına giren malzemeler yüksek oranda işlenebilir. Dolayısıyla bu tür ürünler beklendiği gibi “doğal” olmayabilirler.

Stevia bitkisi faydaları

Stevia nedir, artık biliyorsunuz. Stevia zararları hakkında bilgi vermeden önce olası faydalarını ele alacağız.

Stevia, besleyici olmayan bir tatlandırıcı. Bu, neredeyse hiç kalorisi olmadığı anlamına gelir. Kilo vermeye çalışıyorsanız, bu yönü sizin için oldukça çekici olabilir. Ancak bugüne kadar yapılan araştırmaların sonuçsuz olduğunu biliyoruz. Besleyici olmayan bir tatlandırıcının bireyin sağlığı üzerindeki etkisi, tüketilen miktara ve tüketildiği günün saatine bağlı olarak değişebilir.

Örneğin şeker hastalığınız varsa stevia, kan şekeri seviyenizi kontrol altında tutmanıza yardımcı olabilir. 19 sağlıklı-zayıf katılımcı ve 12 obez katılımcı ile gerçekleştirilen 2010 tarihli bir araştırma, stevia’nın insülin ve glikoz seviyelerini önemli ölçüde düşürdüğünü ortaya koydu. Ayrıca katılımcılar, daha düşük kalori alımına rağmen, yemekten sonra daha uzun süre memnun ve tok hissetti. Bununla birlikte, bu çalışma kişinin doğal ortamındaki yaşam durumundan ziyade laboratuvar ortamında gerçekleştiği için “sınırlı” olarak yorumlanıyor.

2009’da yapılan başka bir araştırmaya göre ise stevia yaprağı tozu, kolesterolü yönetmeye yardımcı olabilir. Çalışmadaki katılımcılar, bir ay boyunca günde 20 mililitre stevia özü tüketti. Sonuçta stevia’nın toplam kolesterolü, LDL (kötü) kolesterolü ve trigliseritleri olumsuz yan etkileri olmadan düşürdüğü görüldü. Aynı zamanda HDL (iyi) kolesterolü de artırmıştı. Yine de düzenli olmayan şekilde daha düşük miktarlarda stevia kullanımının, aynı etkiye sahip olup olmayacağı bilinmiyor.

Stevia nasıl kullanılır?

Aslında çok eski dönemlerden beri doğal bir tatlandırıcı olarak kullanılan stevia, özellikle obezite ve şeker hastaları tarafından tercih ediliyor. Yiyecek ve içeceklerde sofra şekeri yerine kullanılabiliyor. Bir tutam stevia tozu, yaklaşık bir çay kaşığı sofra şekerine eşittir. Stevia kullanmanın yollarını şöyle sıralayabiliriz:

Kahve veya çayda,
Ev yapımı limonatada,
Sıcak veya soğuk mısır gevreği üzerine serperek,
Yoğurt üzerine serperek,
Kek gibi tariflerde.

Bazı stevia ürünleri, tarifinizdeki toplam şeker miktarının yarısı kadar kullanılmasını önerir. Doğru kullanım için ürünün arkasında yer alan kullanım önerisini dikkate alın.

Stevia zararları (Şeker otu zararlı mı?)

Stevia hakkında verdiğimiz detaylı bilgilerden sonra, stevia sağlığa zararlı mı, cevaplayalım.

FDA, Reb-A gibi stevia glikozitlerinin “genel olarak güvenli olarak kabul edildiğini” söylüyor. Güvenlik bilgisi eksikliğinden dolayı, işlenmiş gıda ve içeceklerde kullanım için tam yapraklı stevia veya ham stevia ekstresini ise henüz onaylamadı.

Çiğ stevia bitkisinin böbreklerinize, üreme sisteminize ve kardiyovasküler sisteminize zarar verebileceği endişesi var. Ayrıca kan basıncını çok düşürebilir veya kan şekerini düşüren ilaçlarla etkileşime girebilir.

Stevia, diyabetli kişiler için güvenli kabul edilse de dekstroz veya maltodekstrin içeren markalara karşı dikkatli davranılmalıdır. Dekstroz glikozdur ve maltodekstrin bir nişastadır. Bu bileşenler az miktarda karbonhidrat ve kalori içerir. Şeker alkolleri de karbonhidrat sayısını biraz değiştirebilir.

Stevia’yı arada bir kullanırsanız, kan şekerinizi etkilemeyebilir. Ancak gün boyunca kullanırsanız, karbonhidrat değerinde artış gösterebilir.

2019 tarihli bir çalışma, stevia dahil besleyici olmayan tatlandırıcılar ile yararlı bağırsak florasındaki bozulma arasında olası bir bağlantı olduğunu gösterdi. Aynı çalışma, besleyici olmayan tatlandırıcıların glikoz intoleransı ve metabolik bozuklukları tetikleyebileceğini de öne sürdü.

Besleyici olmayan tatlandırıcıların çoğunda olduğu gibi, stevia’nın da en büyük dezavantajı tadı. Stevia, biraz acı ve hafif, meyan kökü benzeri bir tada sahip. Bazı insanlara bu tat lezzetli gelse de bazıları bundan hoşlanmayabilir.

Bazı insanlarda şeker alkolleri ile yapılan stevia ürünleri, şişkinlik ve ishal gibi sindirim sorunlarına neden olabilir.

Stevia’yı kimler kullanmamalı?

Bazı insanlar, düzenli stevia kullanımından kaynaklanan yan etkiler geliştirme riski altındadır. Bunun nedeni, stevia’nın kan şekerini ve kan basıncını düşürmesi ve idrar söktürücü görevi görmesidir.

Stevia ayrıca belirli ilaçlarla etkileşime girebilir, bu nedenle ürünü tüketmeden veya satın almadan önce doktorunuza danışmanızı öneririz.

Stevia’nın olası yan etkilerini artırabilecek faktörler ise şunlardır:

-Kan basıncı koşulları ve ilaçlar
-Karaciğer koşulları ve ilaçlar
-Böbrek rahatsızlıkları ve ilaçlar
-Kalp rahatsızlıkları ve ilaçlar
-Hormon düzenleyici ilaçlar
-Steroidler
-Kanser ilaçları

Stevia kanserojen mi?

Söz konusu stevia zararları olduğunda, en çok tartışılan konuların başında kanserle ilişkisi yer alıyor.

Stevia’nın bazı kanser türleriyle savaşmaya veya önlemeye yardımcı olabileceğini gösteren bazı kanıtlar var. 2012 tarihli bir çalışmada, stevia bitkilerinde bulunan steviosid adı verilen bir glikozitin, insanda meme kanserinde kanser hücresi ölümünü artırmaya yardımcı olduğu görüldü. Stevioside ayrıca kanserin büyümesine neden olan bazı mitokondriyal yolları azaltmaya da yardımcı olabilir.

Benzer şekilde 2013 yılında yapılan başka bir araştırma da bu bulguları destekliyor. Birçok stevia glikozit türevinin spesifik lösemi, akciğer, mide ve meme kanseri hücre hatları için toksik olduğu görüldü.

Stevia güvenli mi?

Reb-A ile yapılan stevia ürünleri, hamile veya şeker hastalığı olan kişiler için bile güvenli kabul edilir. Bu ürünler nadiren yan etkilere neden olur. Bununla birlikte konu stevia zararları olduğunda; kilo yönetimi, diyabet ve diğer sağlık sorunları hakkında kesin kanıtlar elde edilebilmesi için daha fazla araştırmaya ihtiyaç var.

Bütün yapraklı stevia’ların ticari kullanımı onaylı değil. Araştırma konusundaki eksikliklere rağmen, birçok kişi tam yapraklı stevia’nın yüksek oranda rafine edilmiş muadili veya sofra şekerine kıyasla daha güvenli bir alternatif olduğunu düşünüyor.

Ara sıra bir fincan çaya, çiğ bir stevia yaprağı eklemenin zarar verme olasılığı düşük olsa da, eğer hamileyseniz ve özel sağlık koşullarınız varsa kullanmamalısınız. Tüm yapraklı stevia’ların herkes için güvenli olup olmadığı araştırmalarla kanıtlanana kadar özellikle diyabet, kalp hastalığı veya yüksek tansiyon gibi ciddi bir tıbbi durumunuz varsa, düzenli olarak kullanmadan önce mutlaka doktorunuzun onay alın.

Kaynak: healthline

İlginizi çekebilir: Şekeri azaltmak nedir, ne işe yarar?: Rafine şekeri bırakmanın 7 yolu