İster evde olsun, ister okulda, isterse de sokakta, her ortamın ayrı bir davranışı, bambaşka bir deneyimi vardır çocuk üzerinde. Çocuklar bazen bir ortamda onaylanan davranışlar sergilerken, bir başka ortamda uygunsuz davranabilmektedirler. O halde nedir bu ortam geçişlerinde çocukları zorlayan? Paylaşamama, tartışmalar, itişmeler, bağırışmalar, şikayetler… Her anne-baba zaman zaman bu sözcüklerle karşı karşıya kalmakta, nasıl bir tutum sergileyecekleri konusunda kafa karışıklığı yaşayabilmektedirler. Sosyal beceriler, sosyal ortamlar, sosyal yaşantılar. Haydi çocuklarımızı “sosyal”leştirelim!
Sosyal beceri; bir çocuğun, insanlarla veya insanların yer aldığı gruplarla nasıl bir etkileşim başlatıp sürdürdüğünü, kurulan etkileşimsel ortamda çocuğun sergilediği davranışları ve bu davranışlardan doğan duygu durumunu kapsamaktadır. Sosyal beceri gerektiren ortamlarda sergilenen uygun olan ve uygun olmayan davranışları biz yetişkinler, zaman içerisinde deneme-yanılma gibi gözlemsel yöntemlerle öğrenirken, girdiğimiz farklı ortamların gerekliliklerini öngörüp, ona göre davranmaktayız. Neden-sonuç ilişkisini kurma, gözlemsel öğrenme, sorun çözme ve durum yönetimi becerileri henüz gelişmemiş çocuklarda, sosyal beceri adaptasyonu zaman zaman zorlu olabilmekte, hem çocuk hem de aile için bu süreci yönetmek beceri öğretimi ve işbirliği gerektirmektedir.
Sosyal beceri öğretimine başlamadan önce, kendinize çocuğunuzla ilgili hedefler belirleyin. Evde, okulda veya dış ortamlarda uygun olmadığını düşündüğünüz davranışlarını not edin. Büyük hedefe ulaşabilmek için her zaman basit olandan başlayın. Böylece başardıkça, hem sizin hem de çocuğunuzun motivasyonu artacaktır.
Hedefinizi belirledikten sonra çocuğunuzla konuşun. İşbirliği her zaman en anlamlı yöntemdir. Çocuğunuza açık ve net bir dil ile davranışının uygun olmadığını, bu davranışın neden sosyal ortamlarda kabul görmeyeceğini ve bu davranış yerine alternatif olarak nasıl bir uygulamada bulunabileceğini anlatın. Çocuğunuzun duygu ve düşüncelerine mutlaka önem verin. Onu dinleyin ve uygun olmayan davranışları neden sergilediğini anlamaya çalışın. Size anlattıklarını not edin ve problemin ana kaynağını ve başlangıç noktasını bulup, desteklenmesi gereken becerileri belirleyin. Örneğin, oyuncaklarını paylaşmak istemeyen bir çocuk, oyuncaklarına çok değer verdiğini söylemesinin ötesinde, aslında arkadaşıyla nasıl iletişim kuracağını bilemiyor, etkileşimsel oyunun keyifli olabileceğini tahmin edemiyor ve arkadaşıyla oynarken nasıl davranacağını öngöremiyor olabilir. Böylece, “yalnız” bir oyun onun tercihi olabiliyor. Bu durumda, uygun olmayan davranışın belirlenmesinin dışında, üç beceri alanını belirlemiş olduk: Etkileşim başlatma-sürdürme, etkileşimsel oyun ve sosyal iletişim.
Neler yapabiliriz?
1. Çocuğunuza model olun
Çocuğunuza gözlemsel öğrenme fırsatı sunmak, problemleri adlandırmadan ve telkinde bulunmadan, çocuğunuzun davranışsal olarak kendini izlemesi ve nasıl davranabileceğine dair çıkarsamada bulunması için en anlamlı yöntemlerden biridir. Çocuğunuzla sizin için değerli olan eşyalarınızı, yiyeceğinizi, anılarınızı paylaşın. Sözel veya sözsüz paylaşım çocuğunuzda, bu durum başkalarının da paylaşırken en az sizin kadar keyif alacağı izlenimi yaratır. Olumlu yaşantılar en güzel davranış artırıcılardır.
İlgili yazı: Güçlü bireyler yetiştirmek için çocukları kontrol altında mı tutmalı yoksa özgür mü bırakmalı?
2. Çocuğunuzun bu duruma alışması için fırsatlar yaratın
Etkileşimsel oyunlar ve sıra almalı oyunlar bu ortamı yaratmak için size yardımcı olabilir. Sıra almanın nasıl bir davranış olduğunu ona anlatın. Beklemenin kolay olmadığını ama onun ne kadar güzel başardığını söyleyin ve övün.
3. Hedeflerinizi her zaman küçükten büyüğe doğru yönetin
Çocuğunuzun en küçük paylaşımlarını bile övün, ödüllendirin. Sosyal davranışları pekiştirmek, çocuğunuzun öz güvenini de arttıracaktır. Uygulamalarınızdan sonra, çocuğunuzun hazır olduğunu düşündüğünüz zaman, evinize çocuğunuzun yakın arkadaşlarını davet edin. İlk önce bir arkadaş davet ederek başlayabilir, çocuğunuzun etkileşim ve oyun becerisi geliştikçe, kişi sayısını artırabilirsiniz. Her davette çocuğunuza ve arkadaşına minik sürprizler hazırlayarak, böylece onların oyununu, paylaşımlarını ve arkadaşlıklarını canlandırabilirsiniz.
Çocuğunuzla birlikte keyifli oyunlar ve paylaşımlar dileğiyle…