Sıfır atık rehberi 8: İş hayatında atıksız olmak

Çevre kirliliği ve doğal dengenin bozulması uzun zamandır gündemde olan bir sorun. Ancak buna rağmen bu problem yeni yeni ciddiye alınır oldu. Bu süreçte de dünya kirlenmeye, denge geri dönülmez şekilde bozulmaya devam etti. Önlem almak için insanlık geç kaldı ama henüz yolun sonuna gelmiş değiliz. Hayat tarzımızı ve tüketim alışkanlıklarımızı değiştirerek gezegenimizi kurtarma olanağına hala sahibiz.

Sıfır Atık, çevre dostu hayat tarzı anlamında son birkaç yıldır popülaritesi katlanarak artan bir akım. Temelde, başta plastik olmak üzere gezegene zarar veren, toprakta gübreleşmeyen, toprağı, suyu veya havayı kirleten hiçbir ürünü tüketmemek üzerine kurulu bir hayat tarzıdır. Uygulaması başlangıçta oldukça zordur, ancak artık sıfır atık yaşamak önceki yıllara göre çok daha kolaylaştı. Zira dünya genelinde insanlar sıfır atık yaşama ilgi göstermeye başladıkça çevre dostu ürünler geliştiren üreticilerin sayısı da arttı. Artık plastiklerin ve zehirli kimyasalların yerine kullanabileceğimiz pek çok çevre dostu alternatif ürün bulabiliyoruz.

Evlerimizde sıfır atık yaşama uygun düzenlemeleri yaptık. Temizlik malzemelerimizi ve alışveriş alışkanlıklarımızı değiştirdik. Organik atıklarımızı kompost yaparak doğal azot döngüsüne kazandırdık. Şimdi sıra evimizin dışında en çok vakit geçirdiğimiz yerlere, iş yerlerimize geldi.

Çalıştığınız yer bir ofis, bir devlet dairesi veya bir mağaza olabilir. Ne tür bir işte çalışıyor olursanız olun, atıksız yaşamınızı iş yerinizde de sürdürebilmeniz mümkün. Bunu çalışma arkadaşlarınızla birlikte de yapabilirsiniz, başkalarının kişisel tercihlerine karışmadan sadece kendiniz için de yapabilirsiniz. İş hayatında nasıl daha çevreci ve atıksız olabileceğimiz ile ilgili vereceğim tavsiyeleri bireysel ve kurumsal olarak ikiye ayıracağım. Böylece size ve çalıştığınız ortama hangisi daha uygunsa o konuya odaklanabilirsiniz.

İş yerinde sıfır atık: Bireysel olarak yapabilecekleriniz 

Çalıştığınız yerde sizin gibi çevre kirliliği, geri dönüşüm ve sıfır atık konularına ilgisi olan başka çalışanlar yoksa ve yöneticiniz atıksız bir ofis yaratmak gibi bir projeye sıcak bakmıyorsa, bireysel çabalarınız dışında bir şey yapamazsınız. Ancak iş yeriniz çevreci bir düzenlemeye sahip değil diye de doğa dostu alışkanlıklarınızdan vazgeçmek olmaz. İşte iş yerinizde yapabileceğiniz çevreci uygulamalar:

Yemek: İş yerinizde gerçek tabaklarda ve metal çatal kaşıklarla yemek çıkaran bir yemekhane varsa şanslısınız. Bu imkânı olmayan çoğu insan dışarıdan yemek siparişi verme yolunu seçiyor. Dışarıdan gelen yemekler de straforlar ve poşetler içinde, plastik çatal, kaşıklar ile geliyor. Bunu engellemek için en iyi çözüm, saklama kapları ile yemeğinizi kendiniz getirmenizdir.

Termos yemek kapları ve sefer tasları yardımıyla kendi sıcak yemeğinizi götürebilirsiniz. Hem dışarıda yemeğe para ödememiş, hem de okyanusta plastik atıklardan oluşmuş yedinci kıtaya yeni bir metrekare kazandırmamış olursunuz.

Ben lisansüstü öğrencisiyim, ancak tıpkı bir ofis gibi çalışma masam ve dolabım var. Masamın bulunduğu katta içinde buzdolabı, su ısıtıcısı ve mikrodalga bulunan ortak bir mutfak da mevcut. Ben mikrodalgaya girebilen bir yemek kabı ile yiyeceklerimi götürüyorum, böylece yemeğimi kolayca ısıtabiliyorum. Bazen soğuk yenebilecek şeyler de götürüyorum; salata, zeytinyağlı yemekler veya sandviç gibi. Bir gece önceden hazırlıyorum, sabah çantama atıp evden çıkıyorum. İnanılmaz pratik ve ekonomik oluyor, çok da sağlıklı.

İçecek: Sabahları elde karton kahve bardakları ile ofise giriş yapmak çok havalı gibi geliyor, biliyorum. Ancak her sabah kahveyi dışarıdan almak, kahve dükkânlarındaki fiyatların ortalama 10 tl olduğunu düşünürsek, büyük bir ekonomik külfet. Üstelik sadece iş günlerinde ve günde bir bardak içseniz bile yılda 250 karton bardak çöpe gidecek demektir. Sabahları kahve keyfi yapmayı seviyor ya da kahve içmeden işinize odaklanamıyor olabilirsiniz. Kahve içmek için popüler kahve zincirlerini zengin etmek ve dünyayı, doğada çözünmeyen karton bardaklarla doldurmak zorunda değilsiniz. İhtiyacınız olanlar sadece termos bardaklar ve kahve termosları.

Yol üzerinde bir kahve dükkânına girip sipariş verdiğiniz kahvenizi kendi bardağınıza/termosunuza doldurmalarını isteyebilirsiniz. Üstelik artık pek çok işletme #kahvemtermosta uygulaması adı altında kendi termosu ya da bardağı ile gelenlere indirim yapıyor. Kahvenizi ya da çayınızı evde kendiniz demleyerek de yine kendi termosunuzla işe götürebilirsiniz. İş yerinizde eşyalarınızı koyabileceğiniz bir dolap ve su ısıtıcısı varsa iş yerine gider gitmez içeceğinizi demleyebilir ve masanızda oturarak keyfini sürebilirsiniz.

Ben okulda eşyalarımı koyabileceğim bir dolabım olduğu için şanslıyım. Kendi bardağım-kahvem-yeşil çayım ve french press’im dolabımda durur. Mutfaktaki su ısıtıcıyı kullanarak kendi içeceğimi kendim yapıyorum. Çayımı teneke kutu ile kahvemi de kavanoza doldurarak gram ile alıyorum, böylece bu ürünler için de plastik ambalaj atığı üretmemiş oluyorum. Ayrıca, tüm bu yemek kapları, bardak ve benzeri eşyalarımı yıkayabilmem için de yine kendime ait elde bulaşık sıvısı ve (plastik bulaşık süngerlerine alternatif olarak) kumaş bir bulaşık bezi bulunduruyorum. Okurken zor gibi görünüyor ama aslında işimi çok kolaylaştırıyor, vaktimi ve paramı daha az harcamamı sağlıyor.

Kırtasiye malzemeleri: İş yerlerinde kullanılan kırtasiye malzemelerinin çoğu zararlı kimyasallar içeren plastik ürünlerdir. Tüm iş yerindeki kırtasiye ürünlerini değiştiremezsiniz, ancak kendi plastik tüketiminizi, işlerinize engel olmayacak şekilde azaltmanız mümkün. Uçlu kalem yerine kurşun kalem, plastik kalemtıraş yerine metal kalemtıraş, tükenmez kalem yerine mürekkebi doldurulabilen dolma kalem, yapışkan bantlar ve şeffaf dosya kâğıtları yerine metal zımbalar gibi alternatiflere yönelerek atığınızı azaltabilirsiniz.

Benim aklıma gelenler bunlarla sınırlı. Fakat siz de çevre dostu, geri dönüştürülebilir, kompost edilebilir ve tekrar kullanılabilir ürünleri araştırarak çok daha fazla alternatif bulabilirsiniz.

İş yerinde sıfır atık: Kurumsal olarak yapabilecekleriniz

Eğer bir iş yeri sahibi/yöneticisi iseniz ve yönettiğiniz kurumun bir “yeşil ofis” olmasını istiyorsanız, tek bir çalışanın bireysel olarak yapabileceklerinden çok daha fazlasını yapabilirsiniz. Hatta bunu bir sosyal projeye dönüştürüp, yıl sonu hedefleri belirleyerek düzenli takipler ve analizler yaparak ne kadar az atık oluşturduğunuzu, geçmiş yıllara göre ne kadar az israf ettiğinizi ve bunun giderleri ne kadar düşürdüğünü ölçebilir ve yıl sonunda “en yeşil iş yeri” gibi bir unvana sahip olabilirsiniz. Hem giderleri azaltıp, hem de bu proje sayesinde çevreci kişilerin ilgisini çekebilir ve kar marjını artırabilirsiniz. İşte bir yönetici olarak atıksız bir iş yeri oluşturmak için yapabileceğiniz uygulamalar:

Kulübe katılın: İlk iş, bir yeşil proje planı oluşturmaktır. Bunun için ise öncelikle “bir bilene” danışmalısınız. Yeşil ofis / çevre dostu işletme olmakla tanınan iş yerlerini araştırın ve neler yaptıklarını sorun. Çevre için çalışan sivil toplum kuruluşları (STK’lar) ile iletişime geçin (ÖRN: ÇEVKO, Greenpeace, TEMA, vb.) ve çevre dostu bir kurum olabilmek için neler yapabileceğinizi danışın. Bu kişi ve kurumlardan aldığınız bilgilerle aylık ve yıllık planlar ve hedefler belirleyin. Yine bu gibi STK’lar ile ortak projeler yapın; tüm şirket çalışanları ile birlikte ağaç dikme etkinliği, kıyı temizliği ve benzeri gönüllü projelere dâhil olun -ve bunun reklamını yapıp hava atmaktan çekinmeyin.

Çalışanlarınızı yüreklendirin: Oluşturduğunuz aylık ve yıllık planlara sadık kalmaları için yönettiğiniz kurumda çalışan kişilerin de en az sizin kadar hevesli ve istekli olmaları gerekir. Çalışanlar arasında sıfır atık yaşayan ve bu konularda bilinçli kişiler hâlihazırda varsa, yeşil ofis projesi için bu kişilerden bir ekip oluşturabilir ve işleri yakından takip etmelerini isteyebilirsiniz. Kurumsal atığı azaltma konusunda tüm çalışanlar ile toplantı yapabilir ve yapılabilecek fikirler için beyin fırtınası yapabilirsiniz. Ancak kurumda çalışan herkes bu kadar bilgili ya da bu konulara ilgili olmayabilir. İlgiyi arttırmak için, her ay en çevreci çalışanı seçmek ve onu ödüllendirmek gibi pekiştireçler kullanabilirsiniz.

Denetim: Yeşil ofis projesindeki ilerlemenizi tayin edebileniz için öncelikle mevcut koşullarda ne durumda olduğunuzu bilmelisiniz. İşyerinizden ayda ne kadar çöp çıkıyor, bu çöplerin ne kadarı plastik atık, ne kadarı organik atık, kurumdaki enerji verimliliği ne ölçüde? Kurumun enerji tüketimi, atık üretimi ve israf miktarlarını belirlediğinizde, yaptığınız uygulamaların ne kadar fayda sağlayıp sağlamadığını da görme şansınız olur. Denetlemeniz gereken en öncelikli konular ise kâğıt atıklar ve enerji verimliliğidir.

Kağıt atıklar: İşyerinizde ortak bir yazıcı kullanılıyorsa, gün sonunda kullanılmayan kağıtları sayın veya tartın. Daha fazla sayıda yazıcı ile çalışıyorsanız, çalışanlarınıza kağıt kullanımları ile ilgili bir anket gönderin.

Enerji verimliliği: Şirket içinde kullanılan ampullerin tasarruflu LED ampuller olup olmadığını kontrol edin veya ilgili departmandan bu kontrollerin yapılmasını talep edin. Enerji kaynaklarınız nedir; elektrik, güneş, rüzgâr, doğalgaz, kömür? İşyerinde ısı yalıtımı yapılmış mı? Isınma ve elektrik maliyeti ne kadar ediyor? Tüm bunları kontrol edin ve düzenli olarak kayıtlarını tutun. Değiştirilmesi gereken düzenlemeler varsa vakit kaybetmeden bu düzenlemeleri yaptırın.

Sıfır atık düzenlemeleri 

Geri dönüşüm kutuları: İş yerinizde mutlaka bulunması gereken çevreci çözümlerin en başında geri dönüşüm kutuları gelmeli. Kâğıt, plastik, metal, cam ve organik atıklar ayrıştırılmalı ve bu çöpler ilgili geri dönüşüm kurumlarınca düzenli aralıklarla teslim alınmalı.

Yemek israfı: Dünyanın tüm insanları doyuramamak gibi bir sorunu yok, gıdaları çöpe atmak gibi çok daha ciddi bir sorunu var. ReFED verilerine göre dünya genelinde gıda ürünlerinin %40’ı çöpe atılıyor ve bu da yılda kişi başına yaklaşık 400 kilo gıda anlamına geliyor. Bu hiç tüketilmeyen yiyeceklere harcanan para da başka bir çeşit israf. Eğer işyerinizde yemekhaneniz varsa ve çalışanlarınıza yemek hizmeti sunuyorsanız, yemek israfı konusunda düzenlemeler yapabilirsiniz. Bu konuda çalışanlara bilgilendirici sunumlar yapabilir, gün içinde artan hayvansal gıdayı uygun biçimlerde sokak hayvanlarını beslemek için kullanabilir, şirket genelinde kompost üretimini destekleyecek çalışmalar yapabilirsiniz. Daha küçük porsiyonları teşvik ederek israf oluşumunu azaltabilir ve tasarruf edebilirsiniz. Eğer iş yeriniz birden fazla şubeden oluşuyorsa, o ay en az israf eden şubeyi ödüllendirmek gibi olumlu pekiştireçler kullanabilirsiniz.

Kâğıt israfı: Kâğıt, bir işyerinde en çok kullanılan malzeme olabilir. Kâğıt israfını önlemek, hem giderleri hem de atığınızı azaltacağı için mutlaka kurumsal boyutta yapılması gereken bir düzenlemedir. Kâğıt israfını önlemek için ise en başta gereksiz kâğıt tüketimini engellemek gerekir.

• Raporları çıktı almak yerine e-posta yolu ile paylaşmak.
• Verileri saklamak için kâğıtları dosyalamak yerine Dropbox, Google Docs ve benzeri dijital veri depolama yöntemlerini kullanmak.
• Çıktı alınacaksa kâğıtların her iki yüzünü de kullanmak.
• Anketleri kâğıt üzerinden değil dijital olarak anket uygulamalarıyla yapmak.
• Herkesin görmesini istediğiniz liste, broşür ve duyuruları kişi sayısı kadar çıktı almak yerine e-posta göndermek ya da tek bir çıktı alıp herkesin görebileceği bir panoya asmak.
• Bu uygulamaları şirketteki tüm çalışanların uygulamasını desteklerseniz kağıt israfını en aza indirebilir ve çevre dostu bir işletme olmaya bir adım daha yaklaşabilirsiniz.

Enerji verimliliği: Masaüstü bilgisayarları dizüstü bilgisayarlar ile değiştirin, cihaz başına yaklaşık 150 watt tasarruf sağlar. Tüm aydınlatmaları tasarruflu ampullerle değiştirin. Binaya mutlaka ısı yalıtımı yaptırın. Eğer mümkünse, elektrik ve/veya ısınma için güneş enerjisinden yararlanın.

Tüm bunlara ek olarak; eğer bir mağaza zinciri iseniz poşetlerinizi bez torbalar ya da kompost edilebilir karton çantalar ile değiştirebilir, eğer bir kahve dükkânı işletiyorsanız #kahvemtermosta uygulamasına katılarak kendi termosu ve bardağı ile gelenlere indirim yapabilir, eğer bir catering firması iseniz plastik tabak-çatal-kaşık yerine bambu ve metal gibi çözümlere başvurabilirsiniz. İşletmenizde kahve kapsülleri ile çalışan bir kahve makineniz varsa, toz ya da çekirdek kahve ile çalışan bir makine ile değiştirebilirsiniz (her kapsül plastik bir atık demek).

Dünyamız için yapabileceklerimiz, hayal gücümüz ile sınırlı. Okuyup öğrenerek, bilinçlenerek, çevremizdekileri de bilinçlendirerek el ele verip gezegenimizin çok geç olmadan kurtulmasını sağlayabiliriz. Evlerimizde, iş yerlerimizde, şehrimizde, ülkemizde ve tüm dünyada bir şeyleri değiştirerek fark yaratmak elimizde. Önümüzde plastiksiz, kimyasalsız, atıksız bir hayat uzanıyor. Tek yapmamız gereken küçük de olsa ilk adımı atmak.
Hepinize atıksız günler dilerim…

Kaynaklar 
Gittemary Johansen – http://www.gittemary.com/
The Balance Small Business – https://www.thebalancesmb.com/
Waste 4 Change – https://waste4change.com/5-simple-tips-to-go-zero-waste-in-the-office/
Pollybarks.com – https://pollybarks.com/zero-waste-office/

İlginizi çekebilir: Sıfır atık rehberi 2: İlk iş, tek kullanımlık plastiklerden kurtulmak