Sıfır Atık Rehberi 5: Kompost hakkında her şey

Sıfır atık, kişi başına düşen atık, çöp miktarını sıfıra indirmek anlamına geliyor. Atıksız bir yaşam sürmek için her şeyden önce doğada kendiliğinden kaybolmayan, ekolojik sisteme zarar veren atıkları hayatımızdan çıkararak büyük bir adım attık. Ancak çevre kirliliğine engel olmak için yapabileceğimiz daha çok şey var. Bunlardan biri de, çevreye zarar verebileceği hiç akla gelmeyen bir atık çeşidi: Organik atıklar.

Plastik ambalajlı ürünleri tüketmeyi reddederek ambalajsız ya da çevre dostu ambalajlı alternatiflere yöneldik. Böylece çevre kirliliğine sebep olan en büyük atık türünü çöpümüzden uzaklaştırdık. Peki ya yumurtanın kabuğu, çayın posası, üzümün çöpü? Evden çıkan çöp artık çok daha temiz, evet ama hala sıfır çöp hedefine ulaşamadık. Üstelik bu atık çeşidi hiç umulmadık şekilde çevreye zarar veriyor; plastik çöp torbalarının içinde diğer tüm çöplerle birlikte uzun süre bekliyor, bozuluyor, metan gazı açığa çıkarıp mikroorganizmaların çoğalması için sıcak ve nemli bir ortam oluşturuyor. Böylece toprağı besleyebilecek potansiyele sahip bu organik atıklar ziyan oluyor, mikroorganizmaları besleyip havamızı kirletiyor.

Organik atıklar çöp değildir. Bu atıkları doğru şekilde değerlendirerek çevreye zarar vermelerini engelleyebilir ve doğaya yeniden kazandırabiliriz. Bunu yapmanın en bilindik yolu ise, kompost yapmak.

Kompost nedir?

Kompost; toprakta azot bakterileri veya solucanlar gibi organizmalar tarafından bozunmuş ve toprağa bağlı bitkiler için gerekli minerallere ayrıştırılmış bitkisel ve hayvansal atıklara verilen bir isim. Kompost yapımı hem organik atıkları faydalı şekilde değerlendirmek hem de çöpe atılarak ziyan olmasına engel olmak için en uygun yöntem. Üstelik her yerde de yapılabilir; bahçeniz varsa doğrudan toprakta, yoksa evinizin balkonunda bir kovada kolaylıkla yapabilirsiniz.

Kompostunuzu bahçeye, toprağa kuracaksanız yarı güneş alan, hareket alanınızı kısıtlamayan bir yer seçmeniz gerekir. Evinizde yapacaksanız da, kompostu kuracağınız alana uygun büyüklükte bir kompost kovası edinebilirsiniz. Bu amaçla üretilmiş özel kovalar satılıyor, dilerseniz kendi kovanızı kendiniz de yapabilirsiniz. Büyük boy bir kova ya da çöp kutusuna, organizmaların hava alabilmesi için delikler açın. Deliklerden içeri sinek ve böceklerin girmemesi için de kutunun iç yüzeyini sinek teli ile kaplayın. Kompost yapmak için ideal bir kovanız oldu bile!

Kompost Çeşitleri

Kompost yapımında uygulanan üç temel yöntem vardır:

• Vermikompost (Solucan Kompostu)
• Sıcak Kompost (Berkeley Yöntemi)
• Soğuk Kompost

1. Vermikompost (Solucan Kompostu)

Toprak solucanları, toprağa düşen yaprak ve bitki kalıntıları gibi organik atıkları sindirerek beslenirler, atıkları ile de toprağı, bitkilerin ihtiyaç duyduğu minerallerle zenginleştirirler. Toprakta hareket ederek de bu minerallerin karışmasını ve toprağın havalanmasını sağlarlar.

Evde solucan kompostu hazırlamak için herhangi bir toprak solucanı değil, bu iş için özel olarak üretilen Kırmızı Kaliforniya Solucanı (Eisenia foetida) edinmeniz gerekir.

Hazır aldığınız veya kendi hazırladığınız kompost kovanızın içine bir miktar toprak koyduktan sonra solucanları toprağın üstüne koyun. Organik atıklarınızı da yine toprağın üstüne dökün ve bırakın geri kalanını solucanlar halletsin. Süreç boyunca kovanın kapağını çok açmamaya ve toprağın nemli (ama çok ıslak değil) tutmaya özen gösterin.

Solucan kompostu için önemli bir detay var; kovanın sadece yanlarına değil tabanına da sineklikle kapatılmış delikler açmanız ve bu kovayı içine koyabileceğiniz ikinci bir kovaya sahip olmanız gerek. Kovaların renkleri siyah veya çok koyu bir renk olmalı ve doğrudan güneş ışığı almayan bir yerde durmalıdır, çünkü solucanlar ışığı pek sevmezler. Kompost kovasındaki deliklerden zaman içinde bir sıvı akmaya başlayacak ve bu sıvı, içine koyduğunuz ikinci kovada birikecektir. Bu sıvı “sıvı altın” da denen çok değerli bir sıvıdır; evinizdeki bitkilerin dibine dökebilir ve sulandırarak üzerlerine püskürtebilirsiniz.

2. Sıcak Kompost (Berkeley Yöntemi)

18-21 gün içerisinde kompost oluşumu tamamlanan hızlı bir yöntemdir ancak çok da meşakkatli ve hata riski yüksektir. Sıcak kompost hazırlayabilmek için 1 metreküp alana ve termometreye ihtiyacınız var. Kompost yapılacak tüm organik atıkları küçük parçalara bölün. Kovanın en altına bir kürek dolusu toprak koyun. Malzemeleri de bir kat ıslak (meyve ve yumurta kabukları, çay posası gibi) bir kat kuru (kuru yaprak, kağıt, kuruyemiş kabukları gibi) olacak şekilde 10-15 cm kalınlığında yerleştirin. Bu karışımın içeriğine toprağın ihtiyacına göre kül, kemik tozu, kaya tozu, kömür gibi hızlandırıcı malzemeler ve su ekleyin.

Kompost ilk birkaç gün 50-77 derece sıcaklıklarında kalacak, bir müddet sonra 43 derecenin altına düşecektir. Sıcaklık düştüğünde kompostu karıştırıp havalandırmak gerekir. Karıştırdıktan sonra sıcaklık tekrar yükselecek, sonra yeniden düşecektir. Karıştırma işlemini dört kez tekrarladıktan sonra – ki bu yaklaşık 4 hafta sürer, sıcaklığı 30 derecenin altına düşmüş koyu renkli bir kompost oluşacaktır. Bu kompost iki hafta dinlendirildikten sonra bitkilerin toprağına dökülerek kullanılabilir.

3. Soğuk Kompost

Bu işlem, doğada kendiliğinden olan sürecin aynısıdır ve 6-12 ay sürer. Kuru ve ıslak organik atıklarınızı üst üste ekleyerek kendi haline bırakın. Her yeni malzeme eklediğinizde üzerini talaş veya kuru yaprak ile tamamen kaplayacak şekilde örtün. Sineklenmesini ve kötü koku oluşumunu engelleyecektir.

Komposta neler konabilir?

Kompost yaparken iki çeşit malzeme kullanılır; biri yeşil, diğeri kahverengi. Yeşil malzemeler içinde sebze ve meyve atıkları, taze otlar, yeşil yapraklar, çay posası, kahve telvesi, yumurta kabukları gibi ıslak atıklar; kahverengi malzemeler içinde ise dal ve ağaç kabukları, dökülen saçlar, kuruyemiş kabukları, talaş, kuru yapraklar, kağıt gibi kuru atıklar sayılabilir. Bu malzemeler genelde yarı yarıya eklenerek azot/karbon dengesi oluşturulur. Bozunmayı hızlandırmak için de su eklenerek toprağın nemli kalması sağlanır. Ancak su eklerken dikkat edilmeli. Kompost nemli bir sünger kıvamında olmalı, daha ıslak olursa içindeki organizmalar boğulur ve kompost oluşmaz.

Bu atıkları asla kompostunuza koymayın:

• Asitli atıklar (limon, greyfurt gibi narenciye kabukları)
• Et ve et ürünleri
• Süt ve süt ürünleri
• Çimlenmiş/çimlenebilecek tohumlar
• Yağ ve yağlı atıklar
• İşlenmiş kağıtlar (gazete, dergi, kuşe kağıdı, alışveriş fişleri, naylon ve alüminyumlu kağıtlar)
• Çürük ve küflenmiş atıklar (topraktaki organizmaları öldürür ve diğer atıkların da küflenmesine sebep olur)
• Çay ve kahve poşetleri
• Sabunlu su vb. kimyasal içeren atıklar

Organik atıkları da çöp olmaktan kurtarıp değerlendirerek sıfır atık yolculuğumuzda önemli bir ilerleme kaydetmiş oluyoruz. Doğanın bize sunduklarını ona geri vererek daha sürdürülebilir bir yaşama bir adım daha yaklaşıyoruz. Ancak yapabileceklerimiz bunlarla sınırlı kalmıyor. Daha fazlası için takipte kalın!

Atıksız günler dileklerimle…

Kaynaklar:
GRUNDIG – Ruhun Doysun
Yoldan Çıktım – Ekolojik ve Yavaş Yaşam Deneyimleri