Sıfır atık rehberi 2: İlk iş, tek kullanımlık plastiklerden kurtulmak

Sıfır atık, en basit ifadeyle bir haneden hiç atık çıkmamasını sağlamak ve bunun için de atık haline gelecek hiçbir materyali hayatımıza sokmayacak şekilde yaşamak demek. İfade etmesi kolay, peki ya uygulaması?

Bir evden hiç çöp çıkarmamak öyle hadi deyince olacak iş değil. Plastik 50 yıldır hayatımızın içine işlemiş, yaşamımızın bir parçası olmuş durumda. Çok uzun süredir zararlı olduğunun farkında olmadan iç içe yaşadığımız bir materyali hayatımızdan çıkarmak için önce günlük alışkanlıklarımızı değiştirmemiz ve ufak adımlarla ilerleyerek yeni, çevre dostu, sağlıklı alışkanlıklar geliştirmemiz gerekiyor.

Dünyada atık birikimi ve plastik tüketimi aynı hızda devam ederse, 30 yıl içerisinde deniz ve okyanuslarda balıktan çok plastik olması bekleniyor. Birkaç alışkanlığımızı değiştirerek bu gidişatın önüne geçebiliriz. 

Bir aydan daha kısa bir süre önce Endonezya’da ölü bir balina karaya vurdu. Balinanın midesinden ise 115 plastik bardak, 25 plastik torba, 4 PET şişe, 4 plastik terlik ve 1000’den fazla irili ufaklı plastik parçaları çıkarıldı. Doğada en fazla kirliliğe sebep olan, en fazla tüketilen ve en fazla çöpe atılan materyaller bunlar; tek kullanımlık plastikler. Aynı zamanda da günlük hayattan çıkarılması en kolay atık grubu. Sıfır atık yaşamaya başlarken de atacağımız ilk adım, tek kullanımlık plastikleri hayatımızdan çıkarmak olacak.

Bunlarla vedalaşıyoruz:

1. PET ve plastik şişeler

Çöpe giden ve tekrar tekrar kullanılmayan tek kullanımlık plastiklerin başında plastik şişeler geliyor. Dünya üzerindeki her kişi bir adet eksik plastik şişe kullansa, çöplerden tam sekiz milyar şişe eksilirdi! Çevre için olduğu kadar sağlığımız için de zararlı; PET şişeleri daha parlak ve saydam göstermek için kullanılan BPA, insan vücudunda hormon dengesizliklerine sebep oluyor. Plastiği daha esnek yapması için kullanılan DEHP kanserojen bir madde. Bu maddeler, şişelerdeki içeceklere karışıyor ve azar azar vücudumuzda birikerek gelecekte büyük sağlık sorunlarına yol açıyorlar.

ÇÖZÜM: Cam, çelik veya BPA içermeyen plastik su şişeleri, sıfır atık yolculuğunda en büyük destekçimiz olacak. Bu şişeleri tekrar tekrar kullanarak, evden çıkmadan şişenizi yanınıza alarak dışarıda susadığınız zaman pet şişe su almak zorunda kalmaz ve sıfır atık yolunda ilk adımı atmış olursunuz. Daha sağlıklı ve aynı zamanda daha ekonomik!

Ben evime arıtma sistemi kurduğumdan ve cam su şişesi aldığımdan beri suya para vermiyorum, damacana bile almıyorum. Şişemi her doldurduğumda, “şimdi bunun yerine pet şişede su alsaydım” diye hesap yapıyorum, şu an itibarıyla ve tek başıma 171 pet şişenin denizleri boylamasına engel olmuş ve 171 TL tasarruf etmişim! (NOT: su faturasına yansıyan fark 171 TL’nin yanına bile yaklaşmıyor).

2. Poşetler

Marketlerde, mağazalarda, hatta semt pazarlarında satın aldığınız her ürünle birlikte o ürünü rahatça taşımanız için ücretsiz verilen naylon poşetler, doğal yaşam için büyük tehdit oluşturuyor. Deniz kaplumbağaları bu poşetleri deniz anası sanıp yiyor ve midelerinde sindirilemeyen poşetler biriktiği için açlıktan ölüyorlar. Toprağı, suyu kirlettiği ve güneş ışınları ile parçalanıp mikroplastiklerin oluşumuna yol açtığını da unutmamak gerek.

ÇÖZÜM: Bez çantalar ve eski usul fileler! Bez çantaları kırtasiye malzemesi satan pek çok mağazada ve internette bulabilirsiniz. Evinizde kullanılmayan kumaş malzemelerden (mesela rengi solmuş bir yatak örtüsü takımı) kendiniz de yapabilirsiniz. Sadece alışverişe giderken değil, herhangi bir amaç için dışarı çıkarken de kol çantanızda bir tane bez çanta bulunsun, çok yer kaplamadığını ve ağırlık yapmadığını garanti ederim. Böylece bir şey almak istediğinizde, naylon poşetlere muhtaç kalmamış olursunuz. 

Naylon poşetlerin ücretli olması kararının meclis tarafından kabul edildiğini ve Ocak 2019’dan itibaren geçerli olacağını da hatırlatayım. Yeni yıla girmeden bez çantalarınızı veya filelerinizi hazırlayın, uzun vadede daha ekonomik olacaktır.

DİPNOT: Çöp poşeti için de naylon poşet kullanmak zorunda değilsiniz. Balmumundan, selüloz liflerinden veya patates nişastasından yapılan, doğada çözünen çöp torbaları mevcut. Normal çöp poşetlerinden daha pahalılar maalesef ama unutmayın, artık evinizden daha az çöp çıkacak ve bir paket çevre dostu çöp torbası size uzun süre yetecektir.

3. Buzdolabı poşetleri, streç filmler

Özellikle mutfakta, buzdolabına koymadan önce yiyecekleri sarıp sarmaladığımız bu plastik malzemeler, temas ettikleri yiyeceklerde mikroplastik kalıntıları oluşmasına sebep oluyor ve çevre için poşetler ile aynı ölçüde tehdit oluşturuyorlar.

ÇÖZÜM: Streç film yerine yine balmumundan yapılan ambalaj kağıtları kullanabilirsiniz. Bu kağıtlar hem sürdürülebilir, hem organik hem de toprakta çözünebiliyor. Buzdolabı poşetlerinin yerine ise karton ve kese kağıtlarını koyabilirsiniz.

4. Ambalajlar

Dünyadaki tüm plastiğin %40’ı yiyecek paketlemek için kullanılıyor. Bir önceki yazımda, market alışverişinde yaşadığım korkunç farkındalıktan bahsetmiştim. Dışı plastikle kaplanmamış bir ürünü marketlerde bulmak neredeyse imkansız.

ÇÖZÜM: Yaşadığınız yere yakın kurulan semt pazarlarını ve açık ürün satan dükkanları araştırın. Alışverişe çıkarken yanınızdan bez çantaları ve kavanozları eksik etmeyin. Atıksız alışveriş ile ilgili daha detaylı bir yazı yazacağım çünkü bu konuda konuşulacak ve yapılabilecek çok şey var.

5. Plastik pipetler

Yiyecek ve içeceklere temas eden plastiklerin vücudumuz için olası zararlarını artık tekrar etmeme gerek yok sanıyorum. Tek kullanımlık plastikler içinde pipetler, belki de en az ihtiyaç duyduğumuz materyaller oluyorlar. Dolayısıyla da hayatımızdan çıkarması en kolay olan atık çeşidi onlar.

ÇÖZÜM: Kullanmayın! Çok basit, değil mi? Evinize almayın, dışarıda içeceğinizin yanında pipet verildiğinde reddedin. Pipet kullanmayı çok mu seviyorsunuz? Yıkanabilir ve tekrar tekrar kullanılabilir, akrilik veya metal pipetleri plastik ve tek kullanımlık olanların yerine tercih edebilirsiniz.

6. Plastik/kağıt bardaklar, tabaklar, çatal-kaşık-bıçaklar

Pikniklerin ve kahve zincirlerinin baş tacı! Bulaşık derdi yok, depozitosu yok, hafif, kullanımı kolay; ne harika, değil mi? Maalesef çevre için pek de harika değil. Karaya vuran balinanın midesinden en çok kağıt bardak çıkmıştı, unutmayın. Kağıt denildiğine de bakmayın; tamamen kağıt olsaydı içecekler bardakta durmaz, akar giderdi. Kağıt bardakların içine de sıvıyı emmemesi için plastik karıştırılıyor ve bu bardaklar doğada çözünmüyorlar.

ÇÖZÜM: Çelik termoslar, bardaklar ve mataralar! Bir kahve dükkanına gittiğinizde porselen bardak istediğinizi belirtin, aceleniz varsa ve içeceğinizi alıp gitmek istiyorsanız çelik bardağınıza veya termosunuza koymalarını isteyin. Daha iyi bir çözüm olarak çayınızı/kahvenizi evde hazırlayıp termosunuza koyun ve hem atıksız kalıp hem de dışarıda para vermeyerek cebinize katkıda bulunun. 

Pikniklerde tek kullanımlık tabaklar yerine yıkanabilir ve hafif olan BPA içermeyen plastik tabaklar kullanabilir, çatal-kaşık-bıçak için evinizdeki paslanmaz çelik olanları yanınıza alabilir veya bambudan yeni bir takım edinebilirsiniz. Bu çatal-kaşık-bıçakları da akrilik/metal pipetlerinizle birlikte küçük bir kutuya koyabilirsiniz.

7. Plastik diş fırçaları

2 ayda bir değiştirmek gerektiğinden, tek kullanımlık plastiklerle birlikte ele alabileceğimiz başka bir plastik atık çeşidi de diş fırçalarımız. Her yıl 4,7 milyardan fazla diş fırçası çöpe atılıyor ve katı atık sahalarında ve okyanuslarda birikiyor.

ÇÖZÜM: Bambu veya ahşap saplı diş fırçalarına geçerek bu sorunu çözebilirsiniz. Bu fırçaların saplarını toprağa gömebilir ve komposta ekleyebilirsiniz (kompost ile ilgili ayrı bir yazı gelecek). Fırça kısmı hala plastik ama yine de fırçanın tamamının atık olmasından daha iyi bir çözüm.

Denemiş, çokça başarısız olmuş ve en sonunda bu atıkları hayatından çıkarmış biri olarak tavsiyem, hepsine aynı anda başlamamanız olacaktır. Önce birinden başlayın; bir bez çanta edinin mesela. Aldıklarınızı poşete koymayın. Sonra bir su şişesi edinin ve suyunuzu yanınızda taşımaya başlayın. Birkaç gün unutacaksınız, el alışkanlığı ile aldıklarınızı poşetlere dolduracaksınız, porselen bardak istemek aklınıza gelmeyecek ama siz ısrarla denemeye devam ettikçe, yeni alışkanlıklarınız oturacak ve artık yanınızda termos taşımak size doğal gelecektir.

Sadece bu tek kullanımlık plastikleri hayatınızdan çıkararak hem dünyamız, hem ekonomimiz, hem de sağlığımız için büyük değişiklik yapmış oluruz. Fakat yapabileceklerimiz bunlarla sınırlı değil. Çok daha fazlasını yaparak atığımızı sıfıra indirmek de mümkün. Nasıl mı? Sonraki yazılarım için takipte kalın!
Atıksız güzel günler dileklerimle…

VİDEO:

Kaynaklar:
Atıksız Ev
Plactic Pollution Coalition
Lavendaire
Kurzgesagt – In a Nutshell

İlginizi çekebilir: Sıfır atık rehberi 1: Plastik lütuf mu, lanet mi?