‘Parental gaslighting’: Çocuğunuzun gerçeklik algısını ve duygularını baltalıyor olabilir misiniz?

İlişkilere ciddi anlamda zarar veren, modern çağın zihinsel manipülasyon tekniği olarak adlandırılan, duygusal ve psikolojik bir tür işkence aracı şeklinde tanımlanan gaslighting, günümüzün en kritik terimlerinden biri. İkili ilişkilerde taraflardan birinin, diğerinin tabiri yerindeyse ‘aklıyla oynaması’; sürekli manipüle ederek karşıdaki kişinin kendini suçlu, hatalı ya da yanlış hissetmesine neden olması ile özdeşleşen gaslighting, yalnızca iyi yetişkin arasında açığa çıkmıyor. Psikoloji alanında yer alan çalışmalara ve uzman görüşlerine göre ebeveynler de çocuklarına gaslighting uygulayabiliyor. Parental gaslighting olarak tanımlanan bu durum, çocukların gerçeklik algılarına, benliklerine, öz saygılarına zarar verebiliyor.

Gaslighting yapan ebeveynler genellikle çocuklarının görüşlerine ve duygularına itiraz etme veya onları reddetme örnekleri sergileyebiliyor, çocuklarının gerçeklik algısını, duygularını, iradesini baltalayan ebeveynler, onların deneyimlerini de görmezden gelebiliyorlar. Bu tür davranışlar sonrasında ise çocukların maruz kaldığı duygusal ve psikolojik tacizin olumsuz etkileri yetişkinlik yıllarına kadar uzanabiliyor. Dahası, çocuklar büyüse de parental gaslighting devam edebiliyor.

Parental gaslighting’in sinyalleri ve sonuçları

Çocukların normal bir yetişkinden hem duygusal hem de psikolojik anlamda daha savunmasız olmaları, onların gaslighting ile mücadelesini zorlaştırabilir, dahası bir çocuğun kendisine yapılan çeşitli manipülasyonların farkına varması, bir yetişkinden çok daha zordur. Bu nedenle maruz kaldıkları gaslighting, hem daha uzun sürebilir hem de daha yıkıcı sonuçlara zemin hazırlayabilir. Öte yandan yıllar içerisinde davranışlarını değiştirmeyen -toksik ebeveynler olarak nitelendirebileceğimiz- parental gaslighting uygulayan anne-babalar, yaşı kaç olursa olsun çocuklarına karşı benzer tutum ve tavırları da devam ettiriyor olabilir. Bu nedenle çocukken parental gaslighting ile mücadele edip etmemiş olmanızdan bağımsız, yetişkin olmanıza rağmen ebeveynleriniz tarafından bu duygusal ve psikolojik manipülasyonlara maruz kalıyor olabilirsiniz.

Parental gaslighting uygulayan ebeveynler:

• Çocuklarının öznel deneyimlerine saygı duymazlar.
• Çocuklarının neleri sevip neleri sevemeyeceğine müdahale ederler.
• Kontrolü her zaman ellerinde tutmak için tüm şartları zorlarlar.
• Kolayca kurban rolünü üstlenirler.
• Çocuklarının duygu ve düşüncelerini reddederler.
• Gerçekleri kendi çıkar ve amaçları doğrultusunda çarpıtırlar.
• Asla ya da neredeyse hiçbir zaman özür dilemezler.
• Çocuklarının duygularını görmezden gelirler.
• Her zaman haklı olduklarına inanırlar.
• Çocuklarının kendileri ile ilgili olumsuz düşüncelere sahip olmalarına neden olurlar.
• Sık sık çocuklarına karşı suçlayıcı, aşağılayıcı, rencide edici davranışlar sergilerler.
• Çocukları için neyin en iyi olduğunu her zaman kendilerinin bildiklerini düşünürler.

Öte yandan birtakım söylemler de parental gaslighting ifadeleri olarak değerlendirilir. Gaslighting uygulayan ebeveynler şu cümleleri sık sık çocuklarına karşı kullanabilir:

• Seni sevdiğim için eleştiriyorum.
• Sen çok hassassın.
• Hiç yoktan olayları büyütüyorsun.
• Çok duygusalsın.
• Dramatik davranıyorsun.
• Yine kafan karışmış gibi.
• Yine bir şeyler uyduruyorsun.
• Ben bir şey yapmadım. Hepsi senin kafanda.
• Yanlış hatırlıyorsun.
• Yorgun değilsin; git ödevini bitir.
• Çok önemli değil; sen aşırı tepki veriyorsun.
• Bu sadece küçük bir kesik. Acıtmaz.
• Hepsi senin iyiliğin için.
• İyi bir ebeveyn olduğumu herkes bilir.
• Zor değil; sadece tembellik yapıyorsun.
• Hayır, terapiye ihtiyacın yok.
• Bende yanlış bir şey yok; sen daha saygılı olmalısın.
• Eşyalar kendiliğinden kaybolmaz, sen sorumsuzsun.
• Ben haklıyım.

Bunlar ve benzer cümleler, gaslighting uygulayan bir ebeveynin çocuğunun en sık duyduğu söylemler olabilir.

Gaslighting’in en sinsi yönlerinden biri, gerçekliğin reddidir; bu nedenle çocuklar bu tür söylemler karşısında kendilerinde bir sorun olduğunu düşünebilir. Ebeveynin gaslighting davranışları, çocuklarda kafa karışıklığına, kendinden şüphe duymaların artmasına ve öz saygının azalmasına neden olabilir; yaşı kaç olursa olsun… Öte yandan anksiyete ve depresyonun oluşmasına da zemin hazırlayabilir. Daha da kötüsü, şiddetli vakalarda çocuklar psikoz gibi zihinsel sağlık sorunları da yaşayabilir.

Parental gaslighting ile başa çıkmanın yolları

Parental gaslighting ile başa çıkmak, aile bağları göz önünde bulundurulduğunda ikili ilişkilerdeki gaslightinging ile mücadele etmekten daha zor olabilir. Ancak 3 etkili adımda etkili sonuçlar alınabilir:

1. Sorunun farkında olmak: Uzmanlara göre farkındalık, bu tür bir manipülasyon ile başa çıkmanın en önemli adımı. Parental gaslighingt belirtilerini bilmek, maruz kalındığını fark edebilmek sonrasında bu toksik döngünün içerisinden çıkabilmek için kritik bir role sahip.

2. Gerçekleri kontrol etmek: Ünlü psikanalist Babita Spinelli, “Gaslighting uygulayan ebeveynlerin çarpıtılmış gerçekliklerini esas almak yerine neyin gerçek olduğunu kendinize hatırlatmak için gerçeklere dönün.” diyerek gerçeklik kontrolü yapmanın ve bu süreçte mümkünse güvenilen biriyle konuşarak destek almanın önemli olduğuna dikkat çekiyor.

3. Sınırlar koymak: İlişkiler toksik bir hal aldığında, uzaklaşmak en iyi çözüm olabilir. Söz konusu kişiler ebeveynler dahi olsa net sınırlar çizmek, kişisel alanı belirlemek ve zihin sağlığını korumak için gereklidir. Babita Spinelli “Akıl sağlığınız bir önceliktir.” bu kritik adıma vurgu yapıyor.

Herhangi bir ikili ilişkide gaslighting deneyimi fazlasıyla zarar verici olsa da bir ebeveyn tarafından uygulandığında daha yıkıcı sonuçlar doğurabileceğinden durumun farkında olmak ve zihinsel sağlığı korumak için hızlıca adımlar atmaya başlamak büyük ölçüde iyileşmeyi sağlayabilir.

İlginizi çekebilir: ‘Mommy issues’: Annenizle ilgili sorunlarınız hayatınızı olumsuz etkiliyor olabilir mi?