X

Özgür irade 1: İnsanlar için özgür irade ne ifade ediyor?

Özgür irade insanlığın kendini bildi bileli tartıştığı ve üzerine çokça düşündüğü bir konu. Teolojik tartışmaların da merkezinde. Tanrı ve yaratan bilinci, yaratan tarafından yaratılana çizilen bir yol ve bir kaderi olduğu inancını beraberinde getiriyor çoğu zaman. Peki, insan, hayatını kontrol etmenin neresinde duruyor?

Nedensellik, ruhlar hakkındaki bu metafiziksel tartışmaların dışında, özgür iradenin insanlar için önemli, işlevsel bir rolü var. İnsanların aldığı kararlar ve seçimler insanların günlük hayatının önemli bir parçasını oluşturmakta ve rutin yaşamını etkilemektedir. Bu mikro etki toplumsal işlevlere de hizmet etmektedir. Özgür irade inancı insanların karşılaştıkları durumlarda seçim yapma kapasitelerini doğrudan etkilemektedir. Ayrıca alınan kararlar ve seçimler insanların yaşam kalitesi ve hayattan doyum alma dereceleri ile de doğrudan bağlantılıdır.

Peki, insanlar özgür iradeyi nasıl algılıyor, özgür irade inancı seçim kapasitesini nasıl etkiliyor?

2014’te yapılan bir araştırmada, insanların özgür irade inancını ve bu inancın seçimler ile nasıl bir ilişkisi olduğunu göstermek üzere dört deney tasarlanmış (Feldman ve ark., 2014).

Deney 1 – İnsanların seçim algıları ve tutumları

Araştırmacılar, bu çalışmada özgür irade inancındaki bireysel farklılıkları ölçerek, algılanan seçme yeteneği ve seçimle ilgili çağrışımları ve bunun özgürlükle bağlantısını göstermeyi hedeflemişler.

Algılanan seçme yeteneği kısmında; “Birçok alternatif arasından seçim yapmak benim için çok zor” ve “Önemli bir kararla karşı karşıya kaldığımda, benim için başka birinin seçmesini tercih ederim” gibi sorular yer alırken, seçim yapmaktan hoşlanmayı ölçen kısımda “Hayatta ne kadar çok seçeneğim olursa o kadar iyi” ve “Karşılaştığım her kararda, mümkün olduğunca çok seçeneğe sahip olmayı tercih ederim” gibi maddelere yer veriyorlar.

Buna göre; özgür iradeye daha çok inanan kişilerin seçim yapmaktan daha fazla keyif aldığını göstermişler. Özgür irade inancı yüksek olan kişilerin etkili seçim yapabilcekleri konsundaki inancı da daha yüksek bulunmuş. Ayrıca insanların, özgür iradeye ne kadar güçlü inanırlarsa, seçmeyi özgürlükle ilişkilendirme olasılıklarının o kadar yüksek olduğunu göstermişler. Araştırmaya göre özgür iradeye inanmak, bilişsel olarak bir seçim tercihine sahip olma ve bir karar verici olarak yetenekli olma duygusuyla ilişkili görülmektedir.

Deney 2 – Bir seçim olarak eylem

Bu noktada araştırmacılar, insanların eylemlerini bir seçim olarak görüp görmemeleri üzerine bir deney tasarlıyorlar. Katılımcılardan gerçek hayattaki dört seçim durumunun son örneğini hatırlamaları isteniyor (örneğin; elektronik alet satın alma, televizyon izleme, kahvaltı yapma ve oy verme gibi). Bu bölümde “En son ne zaman elektronik alet (cep telefonu, bilgisayar vb.) satın aldınız, ne satın aldınız, ne zaman satın aldınız, nereden ve neden satın aldınız?” gibi sorular yer alıyor. Katılımcılara daha sonra, seçim yaptıkları alternatif seçeneklerin sayısı, kararın onlar için o sırada önemi ve bu seçimin bir seçim oluşturduğuna inanıp inanmadıkları soruluyor.

Bulgular, özgür iradeye inanan insanların, eylemlerini kendi seçimleri olarak görme eğiliminde olduklarını gösteriyor. Ayrıca özgür iradeye olan inancın, seçimleri daha az zor olarak algılama ve seçimlerinin sonucundan daha yüksek memnuniyet duyma ile ilişkili olduğunu buluyorlar.

İnsanların kendi eylemlerini kendisinin seçimi olarak düşünmesi ve buna inanması, kurban rolünden çıkması ve hayatının kontrolünü özgürce kendi eline alması açısından önemlidir.

Kendi hayatının kontrolünü eline alabilmek, etkili seçimler yapabilmek ve seçimlerinden doyum sağlayabilmek için özgür irade kavramı üzerine düşünmekte fayda var.

Sen,

  • Özgür iradeye inanıyor musun?
  • Eylemlerini bir seçim olarak görüyor musun?
  • Seçimlerin üzerine düşünüyor musun ?
  • Seçimlerini neden seçtiğin, ne zaman seçtiğin ve alternatif seçimlerin konusunda inancın ne?
  • Etkili seçimler yaptığına inanıyor musun?
  • Seçim yapmak senin için kolay mı?

Serinin diğer yazısında görüşmek üzere…

Danışmanlık ve işbirliği için: https://www.gulbalca.com/

Kaynak

Feldman, G., Baumeister, R. F., & Wong, K. F. E. (2014). Free will is about choosing: The link between choice and the belief in free will. Journal of Experimental Social Psychology, 55, 239-245.

İlginizi çekebilir: Benlik kurgusu ve tüketim eğilimi

Gülbalca Çakıroğlu: İzmir Ekonomi Üniversitesi Psikoloji bölümünü bitirdikten sonra beyin ve çalışma prensipleri alanında Dokuz Eylül Üniversitesi Klinik Sinirbilimleri (Neuroscience) Master programına kabul edildi. Yüksek lisansını yaparken Multidisipliner Beyin Dinamiği laboratuvarında TÜBİTAK 112S459 NO’lu 1001 proje bursiyeri olarak çalışmaya başladı. Bu dönemde 2 sene Alzheimer ve Hafif Kognitif Bozukluğu olan hastalarla çalışmalarını sürdürdü. Tezini tamamladıktan sonra uzman olarak sektörde çalışmaya başladı. 6 sene özel okullarda aileler ve çocuklarla çalıştı. Pandemi döneminde ikinci yüksek lisansı olan Klinik Psikoloji uzmanlığını Rumeli Üniversitesi Klinik Psikoloji programından aldı. Aynı üniversitede, Nöropsikoloji alanında öğretim görevlisi olarak çalıştı. Alp Karaosmanoğlu’ndan Şema Terapi, Emre Konuk’tan EMDR (göz hareketleri ile duyarsızlaştırma ve yeniden işleme modeli) 1. Düzey eğitimlerini tamamladı. İstanbul Psikodrama Enstitüsünde Psikodrama Temel Eğitimini aldı. Halen Yetişkinlerle bilişsel ve yaşantısal teknikler ile çalışmaktadır. Mezun olduğu üniversitede, 3 kuşak usta-çırak projesinde gönüllü olarak psikoloji öğrencilerine destek vermektedir. Çeşitli platformlarda Bağlanma ve Psikolojik Sağlamlılık ile ilgili eğitimler düzenlemektedir. Alanıyla ilgili çeşitli yazıları Psikeart Dergisi ve uplifers.com sitesinde yayınlanmaktadır.

LEGO’dan hem çocukları hem yetişkinleri mutlu edecek en mükemmel yılbaşı hediyeleri

Yeni yıl, soğuk günleri sıcacık bir sevgiyle sarmalayan, neşe ve heyecan dolu büyülü bir dönem. Öyle ki yalnızca taptaze başlangıçların değil; sevdiklerimizi mutlu edecek fırsatların da habercisi. Bu özel dönemi daha da unutulmaz kılmanın ve yılbaşı coşkusunu sevdiklerimizle paylaşmanın en keyifli yollarından biri ise hiç şüphesiz gözlerden kalpler çıkaracak mükemmel yeni yıl hediyeleri. Peki ama gerçek anlamda mükemmel bir hediye bulmak mümkün mü?



Çocukken çok kolay olan hediye seçimi konusu, ne yazık ki yetişkinlikte zor bir hal alabiliyor. O zamanlar en sevdiğimiz karakterin yeni çıkan bir kitabı ya da havalı yeni bir oyuncak, bizi mutlu etmeye yeterdi. Ama büyüdükçe işler biraz karıştı… İhtiyaçlar, istekler, beklentiler, arzular, hepsi değişti, karmaşıklaştı. Haliyle, bir yetişkini ‘gerçekten’ mutlu edebilecek o ‘mükemmel’ hediyeyi bulmak da zorlu bir sanata dönüştü. Ama çözüm, sandığımızdan çok daha yakında olabilir. Belki de oyuna ve yaratıcılığa yeniden kucak açmak, tüm bu karmaşıklığı alıp götürmeye yetebilir. Siz de bu yıl sevdiklerinizi gerçekten heyecanlandıracak bir hediyenin peşine düştüyseniz aradıklarınızı LEGO’da bulabilirsiniz. Çocuklar için olduğu kadar yetişkinler için de oyunun, yaratıcılığın ve rahatlamanın kapılarını aralayan LEGO’da herkese uygun yüzlerce çeşit var:

Estetik ve dekoratif dokunuşları sevenlere özel

Çevrenizde gördüğü her boş duvarı doldurmak için hemen zihninde tasarım yapmaya başlayan ya da boş rafları estetik detaylarla dekore etmeye bayılan sevdikleriniz varsa, onlar için en iyi yılbaşı hediyesi bir LEGO’dan bir sanat eseri, doğadan bir parça veya mimari bir detay olabilir:

  • LEGO® Art Mona Lisa: Dekorasyonun yanı sıra sanat ve tarih meraklısı sevdikleriniz için Mona Lisa’nın 3D versiyonu şahane bir yeni yıl armağanı olabilir. Sevdiklerinizin duvarlarını süsleyerek yaşam alanlarına enerji katacak bu özel hediye, onların yaratıcı duygularını da harekete geçirebilir.
  • LEGO® Icons Yalıçapkını Kuşu: Doğanın dokunuşlarını yaşam alanlarına taşıyacak LEGO® Icons Yalıçapkını Kuşu, canlı renkleriyle sevdiklerinize yılbaşı coşkusunu yansıtırken mutluluktan gözlerinden kalpler çıkartabilir.

Enerjisini doğadan alanlara özel

Doğaya, yeşile, bitkilere düşkün, enerjisini, ilhamını büyüleyici çiçeklerden ve renklerden alan sevdikleriniz için de en mükemmel hediyeler, yine LEGO’da:

  • LEGO® Icons Orkide: Orkidelerin bitkiler aleminde çok özel bir yeri olduğu tartışılmaz. Siz de sevdiklerinize onların sizin için ne kadar özel olduğunu hissettirmek istiyorsanız bu seti kaçırmayın. 5 taban yaprağı ve 2 hava kökü ile gerçekçi bir görünüme sahip bu ikonik orkide setini görenler canlısından ayırmakta zorlanabilirler 🙂
  • LEGO® Icons Erik Çiçeği: Bu set, sevdiklerinize güzel bir kırmızı çiçeği tomurcuktan açmaya ve tam çiçeklenmeye kadar inşa etme fırsatı sunuyor. Üstelik sevdikleriniz bu seti sergilemekten de büyük haz duyacak. Hem şık bir dekor hem de yaratıcı bir yapım süreci, ikisi de bu mükemmel hediyede.

Hız, heyecan ve adrenalin tutkunlarına özel

Hız, şüphesiz ki büyük bir tutku. Özgürlüğüne düşkün, heyecanı seven, teknolojiye ve otomobil dünyasına meraklı herkes için LEGO’da şahane hediyeler bulabilirsiniz:

  • LEGO® Technic Mercedes-Benz G 500 Professional Line: Mercedes-Benz tutkusu olan herkesi heyecanlandıracak, otantik özelliklerle dolu ikonik G Serisi’nden bir model, mükemmel bir yılbaşı hediyesinden çok daha fazlası olabilir. Baştan sona adeta bir mühendislik deneyimi sunan bu modelin sevdiklerinizi çok mutlu edeceği kesin.
  • LEGO® Technic Emirates Team New Zealand AC75 Yat: Maceranın sudaki halini seven ve yelken sporuna da merak duyan sevdiklerinizi mutlu etmek için fazla düşünmenize gerek yok. Aradığınız hediye LEGO Technic Emirates Team New Zealand AC75 Yat. Biraz çılgın, biraz heyecanlı, en çok da kusursuz… Emin olun sevdikleriniz bu seti hem yaparken hem de sergilerken çok keyif alacak.

Sinemaseverlere özel

Beyaz perdenin büyüsüne kapılan sevdiklerinize, onların bu tutkusunu daha da derinleştirecek hediyelerle unutulmaz deneyimler sunabilirsiniz:

  • LEGO® Star Wars™ Millennium Falcon™: Çoğu sinemaseverin gönlünde taht kurmuş en özel serilerden biri hiç şüphesiz ki Star Wars. Star Wars™ Millennium Falcon’un kokpiti, uydu çanağı, topları ve diğer ikonik detaylarıyla sevdikleriniz inşa sürecini tamamlarken kendilerini galaksinin derinliklerinde bir macerada da hissedebilirler.
  • LEGO® Disney™ Genç Aslan Kral Simba: Sevdiklerinizin sinema tutkusunu nostaljik rüzgarlarla buluşturmak isterseniz, aradığınız mükemmel hediye yine LEGO’da. Onları LEGO® Disney™ Genç Aslan Kral Simba ile çocukluk anılarına doğru bir yolculuğa çıkarabilirsiniz.

Oyunculara ve uzay meraklılarına özel

Uzayın sınırsız gizemini merak eden ya da en zorlu oyunları bile tek hamlede geçmeyi başarabilen sevdikleriniz varsa, onlar için de en mükemmel yeni yıl hediyeleri LEGO’da:

  • LEGO® Super Mario™ Super Mario World™: Mario ve Yoshi: Mario, şüphesiz ki hem çocukların hem yetişkinlerin gönlünde büyük yer tutan en ikonik oyunlardan biri. Eğlenceli bir nostaljik tur, keyifli bir oyun deneyimi ya da rahatlatıcı bir aktiviteden çok daha fazlasını sunacak bu set, sevdiklerinize yepyeni bir dünya yaratmak için ilham verebilir.
  • LEGO® Technic NASA Apollo Ay Taşıtı – LRV: Kozmik maceracılar için en şahane hediye: NASA Apollo Ay Taşıtı (LRV) modeli. Sevdiklerinizi yıldızlara götürüp geri getirecek bu özel hediye, bambaşka dünyaların kapısını onlar için aralarken yaratıcı duygularını da harekete geçirebilir.

Bonus: Mırmır Pati ile eğlenceyi geri getirin

LEGO’nun sonsuz olasılıklarla dolu dünyasında en mükemmel hediyeler de eğlence de oyun da bitmez… Mırmır Pati, oyunu her yaştan insan için geri getiriyor ve herkesi yılın bu büyülü zamanını çok daha keyifli geçirmeye davet ediyor.

Mutlu bir yer inşa etmek isteyen herkes için mükemmel hediyeler ve çok daha fazlası LEGO’da. Hemen tıklayın ve sevdiklerinizi mutlu etmeye erkenden başlayın.

*Bu yazı LEGO katkılarıyla hazırlanmıştır.

İlgili Makale