Okula başlamak, hem çocuklar hem de ebeveynleri için heyecan verici bir yenilik, ama aynı zamanda kaygı uyandırıcı bir değişimdir. Bu süreç, çocuk için bilinmezliğin kapısını aralamaktır. Ebeveyn olarak, okula başlama ve uyum süreci boyunca hem kendinizi hem de çocuğunuzu bu sürece hazırlamak ve teşvik etmek işleri kolaylaştıracaktır.
Çocuğun okula hazırlanması ve uyum sürecini sağlıklı bir şekilde yaşaması mümkündür. Lakin bunun için iyi bir planlamaya ve zamanlamaya ihtiyaç vardır.
Önce siz hazır olun
Çocuğun anaokuluna/kreşe başlama sürecinde ebeveynlerin de duygusal olarak hazır olması önemlidir. Çocuk ailesinden ayrılırken ebeveyninin üzüntüsünü ve kaygısını hissettiğinde uyum süreci zorlaşmaktadır. Mümkün olduğunca sürecin normal ve gelişimsel olduğunu kendinize anımsatmanız önemlidir.
İlgili yazı: Okula başlama yaşı ve okul seçimi
Merak uyandırın
Okulla ilgili çocuğunuzda merak uyandırmanız çocuğunuzun ilgisini çekecektir. Çocuğunuzun okulun nasıl bir yer olduğunu, neye benzediğini, içinde nelerin olduğunu sorgulamasına, hayal etmesine fırsat sunabilirsiniz. Öte yandan çocuğunuzun okulla ilgili öğrenmek istediklerini birlikte not alıp, merak ettiklerini okul ziyaretinizde birlikte sormayı deneyebilirsiniz.
Ön araştırma yapın
Çocuğunuzla birlikte, belirlediğiniz okulun broşürüne, web sitesine göz atabilirsiniz. Böylece çocuğun okuluyla ilgili merakı ve ilgisi artacaktır. Aynı zamanda gününün büyük bir kısmını geçireceği kuruma aşinalık kazanacaktır.
Okulu tanıdık bir yer haline getirin
Okula başlamadan önce okulu ziyaret etmek, buranın güvenli ve tanıdık bir yer olduğunu çocuğa hissettirmek, alışma sürecinde etkili olacaktır.
Öğretmeniyle tanışın
Eğer mümkünse okul başlamadan çocuğunuzu öğretmeniyle tanıştırabilirsiniz. Diğer çocukların olmadığı bir ortamda, öğretmeniyle kısa süre de olsa sohbet etme fırsatı bulan çocuk bilinmeyen dünyaya daha rahat adapte olacaktır.
Detaylıca anlatın
Çocuğunuza nereye gideceği, ne kadar süre vakit geçireceği, neler yapacağı, ne zaman yemek yiyeceği, okulun imkanları, onu okula kimin bırakacağı ve okuldan kimin alacağı, servis kullanıp kullanmayacağı, kullanacaksa evde kimin karşılayacağı gibi tüm rutin süreçleri detaylı anlatmak gereklidir. Özellikle 7 yaşından küçük çocuklara okulda geçirecekleri süre somut örneklerle anlatılmalıdır. Örneğin; ‘Okulda sinema izlediğin süre kadar kalacaksın.’ gibi.
Okulla ilgili süreçlere çocuğu dahil etmek
Okulla ilgili yapılan alış verişlerde, ev ve oda düzenlemelerinde çocuğun fikrini almak, ona seçenekler sunmak ve çocuğu sürece dahil etmek, çocuğunuzun motivasyonunu, heyecanını ve ilgisini artıracaktır.
İlk günleri kısa tutun
Okula yeni başlangıçlarda günün uzun tutulmaması önemlidir. Okulun; öğrendiği, eğlendiği ve keyif aldığı bir yer olduğunu hisseden çocuk okulla ilgili olumlu bir algı geliştirecektir. Çocuğun okulda kalma süresi yavaş yavaş artırılmalıdır. Çocuğun okulda geçirdiği vakit ne kadar keyifli olur ve ne kadar tadı damağında kalırsa o denli olumlu bir ilişki geliştirilecektir.
Kitaplardan destek alın
Okula başlamak hakkında pek çok öykü kitabı bulunmaktadır. Bu kitapları çocuğunuzla birlikte okumak uyum sürecinde hem size hem de çocuğunuza destek olacaktır. Öte yandan okulda olumsuz günler geçiren çocuklarla ilgili de pek çok öykü kitabı mevcuttur. Böyle bir durum yaşanması durumunda bu kitaplara da başvurulabilir. Böylece okulla ilgili kaygı, endişe, üzüntü, öfke gibi duyguların pek çok çocuk tarafından yaşandığını anlayan çocuk, süreci zihninde normalize edecektir.
Çocuğunuzun yanında olun
Maalesef pek çok okul yöneticisi ve öğretmen ağlasa da çocuğu okulda bırakıp, ebeveyninin uzaklaşmasını ister. Hatta kucaklarına alıp çocuğu oradan uzaklaştırırlar. Oysa bu son derece yanlış ve travmaya sebebiyet verebilecek bir durumdur. Bağlanma çalışan pek çok uzman, çocuğun, bağlanma figürünün (genelde anne, baba veya aileye yakın biri) olmadığı bir ortamda tek kalmasının fazlaca olumsuz sonuçlar doğurabileceğini ortaya koymaktadır. Çocuk, yeni mekanı ve yeni insanları, güvende hissettiği bir kişiyle keşfettiğinde alışması ve yeni kişilere güvenmesi çok daha rahat gerçekleşecektir. Çocuğunuzun hazır olup olmadığını en iyi siz bilirsiniz. Bu konu hakkında okul idaresi ve öğretmeniyle özel olarak görüşebilirsiniz. Okuldan adım adım uzaklaşmayı tercih etmek en sağlıklı yöntem olacaktır.
Model olun
Kendi çocukluğunuzdaki olumlu okul anılarınızdan çocuğunuza bahsedebilirsiniz. Öte yandan çocuğunuzun bu sene okula başlayacağı için ne denli mutlu ve heyecanlı olduğunuzu ona belirtebilirsiniz.
Öğretmenine güvendiğinizi hissettirin
Ebeveyninin, öğretmenine ve okuluna güvendiğini, inandığını, onu sevdiğini gören çocuk benzer duyguları hissetmeye ve davranışlarını buna göre şekillendirmeye meyilli olacaktır. Eğer öğretmenle ilgili endişeleriniz ve kaygılarınız varsa bunu çocuğun yanında telaffuz etmemek olumsuz bir bağ geliştirmeyi önleyecektir.
Sorularını yanıtlayın
Bu süreçte çocuğunuzun sorduğu tüm sorulara sabırla yanıt vermek önemlidir. Çocuğun çok soru sorması, merakını gidermenin yanı sıra kendisini rahatlatma ihtiyacından dolayıdır. Nasıl yanıt verileceğini bilmediğiniz sorular olması durumunda ‘Bunu nasıl açıklayabileceğimi bilmiyorum, yanıtı öğrenip seni bilgilendireceğim.’ diyebilirsiniz.
Hazırlıklı olun
Uyum sürecinde çocuğunuzdan gelebilecek olumlu ve olumsuz cümlelere ve davranışlara hazırlıklı olmanız önemlidir. Kimi zaman bu süreçte çocuklar tarafından gerileme davranışlarının sergilendiği, yani kazanılmış becerilerde gerileme oluşabildiği görülebilmektedir.
Sebebini anlayın
Eğer çocuğunuz okula uyumda zorluk yaşıyor ve gitmek istemiyorsa, bu davranışların ve çocuğunuzun duygularının altında yatan dinamikleri araştırmak ve sorgulamak önemlidir. Çocuklar bu süreçte; ebeveyne aşırı bağlı olma, yalnız hissetme, hep okulda kalacaklarını düşünme, evde annesi ve kardeşinin güzel vakit geçirdiği ve kendisinin bundan mahrum kaldığını düşünme, isteklerini ifade etmekten korkma gibi pek çok sebepten dolayı okula gitmek istemiyor olabilirler.
Kendinizi dinleyin
Çocuğunuzun okula uyum sürecinde ebeveynleri olarak elbette sizin de yoğun duygularınız olacaktır. ‘Alışamayan tek çocuk benim çocuğum mu?’, ‘Beni özledi mi ?, ‘Yemeğini yiyebildi mi?’ gibi düşünceler, yoğun duygular ve merak son derece normaldir. Çocuğunuzun okula uyum sürecinde kendinize iyi bakmanız oldukça önemlidir. Siz iyi olursanız, çocuğunuz da iyi olacaktır.
Zamanla ilgili hassasiyet göstermek
Özellikle okulun ilk günlerinde çocukları vaktinde okula bırakmak ve vaktinde teslim almak veya karşılamak çok önemlidir. Okula geç giden çocuk, güne çoktan başlamış ve kaynaşmış bir gruba dahil olmakta güçlük yaşayabilecektir. Öte yandan okuldan geç alınan çocuk ‘Ben unutuldum.’, ‘Okulda kaldım.’ ‘Değersizim.’ ‘Sevilmiyorum.’ ‘Önemsizim.’ gibi duygular hissedebilecektir. Ebeveyn için 5 dakika geç kalmak çocuğun dünyasında büyük serzenişlere neden olabilmektedir.
Kararlı ve tutarlı olmak
Her konuda olduğu gibi okula uyum sürecinde de ebeveynin istikrarlı, kararlı ve tutarlı bir tavır takınması önemlidir. Ağladığı için ‘Tamam canım, bugün gitmesen de olur.’ tutumu, çocukta ‘Ağladığımda istediklerimi elde ediyorum.’ algısını oluşturacaktır. Bu söylemlerin yerine ‘Seni anlıyorum, bu gerçekten sana zor geliyor, merak etme, yanındayım.’ söylemleri çocukta güven uyandıracaktır. Böylece çocuk, ailesinin sözlerine bağlı olan bir yapıda olduğunu bir kez daha görmüş olacaktır.
Siz ondan ayrılın ki, o da sizden ayrılsın
Kimi zaman çocuklar okula başlamaya son derece hazırken, ebeveynler çocuğun kendilerinden bağımsızlaşmasına hazır değildir. Hatta başka bir yetişkine çabuk alışmasını bir ihanet olarak algılamaktadırlar. Böylesi bir süreç okula uyumu oldukça zorlaştıracaktır.
Arkadaşlık ilişkilerini destekleyin
Okulda tanıştığı arkadaşlarıyla dışarıda da programlar yapmak, paylaşımı ve bağı artıracaktır. Tanıdığı ve aşina olduğu kişilerin bulunduğu ortama girmek çocuk için daha kolay olacaktır.
Bir objeyi okula götürmesine izin vermek
Okulla ev arasında bir bağ köprüsü vazifesi görecek olan bir nesneyi öğretmenin bilgisi dahilinde okula götürmek çocukları pek çok zaman rahatlatmaktadır. Aile fotoğrafı, peluş ayı, bebeklikten beri kullanılan battaniye çocuklara güven ve huzuru verebilmekte, özlemini bir süreliğine dindirebilmektedir.
Bir ayrılma rutini oluşturmak
Çocuklar rutin davranışları çok severler. Ne zaman ne yapılacağını bilmek onların kendilerini güvende hissetmesine imkan sağlar. Uyurken bir masal okuyup, yanağına öpücük kondurmak gibi okulda da kısa bir vedalaşma ritüeli oluşturulabilir. (Özel bir sarılma, sözcük, öpme gibi.)
Okul sonrasında çocuğunuzla aktif zaman geçirmek
Özellikle ilk günler, çocuk için her şeyin eskisi gibi normal, sevgi, şefkat ve güven dolu gittiğinden emin olma arzularıyla geçer. Dolayısıyla ilk günlerde okul sonrası birlikte keyifli ve kaliteli vakit geçirilmeye özen gösterilmesi önemlidir.
Günün değerlendirilmesiyle ilgili sorgulayıcı olmamak
Okulla ilgili sorular sorarken çocukla konuşulduğu unutulmamalıdır. Sürece kendi gününüzden bahsederek başlayabilirsiniz.‘Günün nasıl geçti?’ sorusu yerine ‘Bugün sana ne komik geldi?’, ‘Bugün seni en çok ne şaşırttı?’ gibi sorular sormak çocuğun sorgulandığını hissetmesi yerine, keyifle gününü gözden geçirmesine imkan sağlayacaktır.
Okulla iletişim kurun ve ortak dil kullanın
Uyum sürecinde çocuğunuzun sınıf ve rehber öğretmeniyle düzenli iletişimde bulunmak, geri bildirim almak, çocuğun süreciyle ilgili okulu bilgilendirmek önemlidir.
Okula başka birisinin götürmesini denemek
Eğer çocuğunuz özellikle belli kişilerle okulda vedalaşmakta güçlük yaşıyorsa, diğer aile fertlerinden veya yakınlarından yardım almak etkili olabilmektedir. Örneğin; çocuk özellikle babadan ayrılmakta güçlük yaşıyorsa, okula annesinin bırakması gibi.
Çocuğunuzun okulda yaptığı faaliyetlerden bir sergi oluşturmak
Okulla ev arasındaki bağı pekiştirmek için çocuğun okulda yaptığı ürünlerden oluşan, sizin bu çalışmalara kıymet verdiğinizi çocuğa hissettiren bir sergiyi evinizde çocuğunuzla birlikte hazırlayabilirsiniz.
Çocuğunuza ve kendinize zaman tanımak
Her çocuğun süreci ve yolculuğu biriciktir. Kendinize ve çocuğunuza zaman tanımanız önemlidir.
Duygularını aynalayın
Özellikle değişim süreçlerinde birileri tarafından anlaşıldığını hissetmek hem çocuklar hem de yetişkinler için oldukça önemlidir. ‘Haklısın, bu çok kolay değil, ben sana destek için yanındayım.’, ‘Çok keyifli bir hafta sonu geçirdin, sabah erken kalkıp okula gitmek zor geliyor, anlıyorum.’ gibi cümleler çocuğa, duygularının anlaşıldığı ve sürece eşlik edildiği mesajını verecektir.
Uzman desteği alın
Okula başlama ve uyum oldukça önemli bir yaşam olayıdır. Bu süreçte ihtiyaç halinde uzman desteği almak önemlidir.
Referanslar
Gözde İnal, Okula Başlama ve Uyum Süreci.
Nilüfer Devecigil, Okul yönetimi çocuğunuz ağlarken “Bırakın, Gidin” diyorsa gidenlerden olmayın!