Geç kalmak, bazı insanların vazgeçemediği bir eğilimdir. Bu eğilime zaman algısı, zaman yönetimi ve kişilik dahil olmak üzere birçok faktör katkıda bulunabilir. Hepimiz sürekli geç kalan insanları tanırız. Onlar ister bir öğle yemeği ister bir iş toplantısı olsun; asla zamanında gelmezler. Peki acaba bazı insanların neden sürekli geç kaldığına dair mantıklı bir açıklama olabilir mi? Geç kalmak hastalık mı?

Geç kalmanın psikolojisi: Neden her yere geç kalıyorum?

• University College London’da bilişsel sinirbilim profesörü olan Hugo Spiers “Beyinde, bazı insanların toplantılara gitmeleri için gereken süreyi hafife aldıkları için geç kalmalarına neden olan bir mekanizma olması muhtemel” diyor. Spiers, hipokampusunHugo Spiers “, beynin bir şeyi ne zaman yapacağını ve ne kadar süreceğini hatırlamak gibi zamanın bazı yönlerini işleyen bir bölgesi olduğunu söylüyor. Nature Reviews Neuroscience dergisinde yayınlanan 2017 tarihli bir araştırma ise “zaman hücreleri” olarak hareket eden hipokampustaki nöronların, olayları algılamamıza ve hatırlamamıza katkıda bulunduğunu öne sürüyor, ancak bazı insanların zamanı neden sürekli olarak hafife aldıkları tam olarak açıklanamıyor.
• Buna katkıda bulunabilecek bir faktör, söz konusu alana ne kadar aşina olduğumuzla ilgili olabilir. Spiers, 2017 tarihli çalışması için Londra’ya yeni taşınan 20 öğrenciden üniversite bölgelerinin bir haritasını çıkarmalarını ve farklı yerlere seyahat sürelerini tahmin etmelerini istedi. Öğrencilerin alan tahminleri, bir bölgeyi iyi bildikleri takdirde genişlerken, seyahat süresi ölçüleri aşinalık ile daraldı. Spiers buradan hareketle “Bir alana çok aşinaysanız, olası güçlükleri göz ardı etmeye başlarsınız” diyor.
• Sürekli geç kalan insanlar, bazen sabah hazırlanmak gibi görevleri tamamlamak için gerekli zamanı hesaba katmıyor olabilir. Memory & Cognition dergisinde yayınlanan bir başka araştırmaMemory &, söz konusu görevlerin geçmişte ne kadar sürdüğünü düşündüğümüze dayalı olarak bazı zaman tahminleri yaptığımızı, ancak anılarımızın ve algılarımızın her zaman doğru olmadığını öne sürüyor.
• Her yere geç kalmaya neden olan bir diğer faktör ise kalabalık olabilir. Virtual Reality dergisinde 2022’de yapılan bir çalışmada, araştırmacılar katılımcılardan az ve çok kalabalık simüle edilmiş metro yolculuklarının süresini tahmin etmelerini istedi. Sonuçta, kalabalık işe gidip gelmelerin, daha az yoğun yolculuklara göre %10 daha uzun sürdüğünün düşünüldüğünü ve bunun tatsız bir deneyim olmasıyla bağlantılı olduğunu keşfettiler.
• Daha önce de belirttiğimiz gibi, sürekli geç kalma durumunun nedenlerinden biri de kişilik olabilir. Uzmanlar, belirli kişilik özelliklerinin, bazı insanların önceden planladıkları görevleri unutmalarına neden olabileceğini söylüyor.
• Kişinin dakikliğini etkileyebilecek bir başka faktör de aynı anda birden fazla işi yapmaya ne kadar yatkın olduğu. Advances in Cognitive Psychology dergisinde yayınlanan araştırma, birkaç görevi aynı anda yürüten kişilerin diğer planlanmış görevleri zamanında hatırlama ve tamamlama olasılıklarının daha düşük olduğunu gösterdi. Dolayısıyla en iyi hazırlanmış planlar bile, onları başarılı bir şekilde yürütmek için yeterli dikkat kaynağımız kalmadığı için başarısız olabilir.
• Ayrıca bir son tarih olmadığında, insanlar genellikle zamanın nasıl geçtiğini anlamazlar. Medical Science Monitor dergisinde yayınlanan 2019 tarihli bir inceleme, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan bireylerin zamanın geçişini işlemekte ve tahmin etmekte zorlanabileceğini buldu.
• Son olarak, bazı insanlar görevleri kasıtlı olarak “erteledikleri” için zamanında yetişmekte zorlanırlar ve geç kalırlar. Yani sürekli geç kalmak “sürekli ertelemenin” bir belirtisi olabilir. Ve ertelemek, genellikle görevle ilgili zor bir duygusal ilişkiden kaynaklanır. Bu noktada erteleme ile gecikme arasındaki farkın altını çizmekte fayda var. Erteleme daha çok bizimle ilgiliyken, gecikme başkalarıyla olan ilişkilerimizi etkileyebilir. Sürekli geç kaldığımızı algılayan insanlar, muhtemelen bizim için önemli insanlardır, dolayısıyla onlara zamanında geleceğimizi söylediğimizde ama yapmadığımızda incitici olabiliriz.

Siz de “Neden her yere geç kalıyorum” diyorsanız, yukarıdaki olasılıklar üzerine düşünmeyi deneyebilirsiniz. Bununla birlikte, elbette daha dakik olmak için yapabileceğiniz bazı şeyler var.

Geç kalmamak için ne yapmalıyız?

Sürekli geç kalan insanlar, toplantılara dakik bir şekilde katılmak ve sevdiklerini hayal kırıklığına uğratmaktan kaçınmak için ne yapabilirler? Nedeni ne olursa olsun kronik geç kalmanın üstesinden gelmenin yolları var. İşte bilime dayalı bazı tavsiyeler.

1. Sürekli geç kalmanın nedeni zaman yönetimiyse:

Geç kalmanızın nedenini araştırın

Öncelikle neden geç kaldığınızın bir kaydını tutun. Bu sayede kalıpları görmeye başlayacak ve bunlara hazırlanmayı öğreneceksiniz. Daha sonra ne kadar geç kaldığınızın bir kaydını tutun. Her zaman aynı sürede geç kalıyorsanız, nedeni psikolojik olabilir. Değişiklik gösteriyorsa, zaman yönetimi sorunları yaşıyor olabilirsiniz.

Tahmini zamanlama konusunda iyi olmadığınızı kabul edin

Elbette bu konuda iyi olmayan tek kişi siz değilsiniz. Ortalama olarak, insanlar bir görevin ne kadar süreceğini %40’a kadar hafife alırlar. Kronik olarak geç mi kalıyorsunuz? Öyleyse sizin durumunuzda, muhtemelen bu oran daha fazla.

Çözüm basit. Rutin görevlerinizin sürelerini iki hafta boyunca tahmin edin ve bir zamanlayıcı yardımıyla hesaplayın. Evet, sıkıcı olacak. Ayrıca ne kadar yanlış tahminlerde bulunduğunuzu görünce çok şaşıracaksınız. Rutin olmayan görevler için ise bir etkinliği çok ayrıntılı adımlara bölmek, ne kadar süreceğini daha doğru bir şekilde tahmin etmenize yardımcı olabilir.

Saati kontrol edin

Saat kontrolü dakikliği geliştirmede her zaman işe yarar. Washington Üniversitesi’ndeki bilim insanları, insanlara dikkat dağıtıcı bir görev verdi ve onlardan 5 dakikada bir Z tuşuna basmalarını istedi. Hedef zaman yaklaştıkça saati daha sık kontrol ettikleri için daha genç insanlar daha başarılı oldu. Yaşlı insanlar kontrollerini arttırmama eğilimindeydiler. Peki buradan çıkarmamız gereken sonuç ne? Eğer 5 dakikanın ne kadar sürdüğünü tahmin edecek kadar yaşlı olduğunuzu düşünüyorsanız, yanılıyorsunuz. Gururu bir kenara bırakın ve gerektiğinde sık sık saati kontrol edin.

Kol saati kullanın

PeerJ dergisinde 2015 yılında yapılan bir araştırma, saat kullananların daha dikkatli olduğunu ve randevulara çok daha erken geldiğini gösterdi. Peki ama neden?

• Giyinmiş biliş (enclothed cognition), giydiklerinize göre düşündüğünüz ve hareket ettiğiniz anlamına gelir. Örneğin, saat takıyorsanız, beyniniz “Zamanın bilincinde olan biri olmalıyım” diyecektir.
• Saatler, zamanı kontrol etmeyi kolaylaştırır, böylece bunu yapma olasılığınız artar. Saat takmaya yeni başladıysanız hala saate bakmak için telefonunuza bakıyor olabilirsiniz. Eğer öyleyse, bileğinize bakmak için kendinizi eğitin. Telefonun aksine, kolunuzdaki saati kontrol etmeniz dikkatinizi dağıtmaz.

2. Sürekli geç kalmanın nedeni psikolojikse:

Kişilik tipinizi belirleyin

Psikolog Dr. Linda Sapadin, kronik olarak geç kalan dört kişilik tipini şunlar olarak tanımladı ve her biri için bazı düzeltmeler önerdi:

• Mükemmeliyetçi: Her şeyin yolunda olup olmadığını kontrol etmeden evden çıkamayan insan tipi.
  Ne yapmalı?: Gerçekçi hedefler belirleyin ve kusurlarınızı kabul edin. Mükemmeliyetçi olmak yerine “iyimser” olun.
• Kriz yaratan: Zamanla ilgili baskı da dahil olmak üzere adrenalin baskısından beslenen insan tipi.
  Ne yapmalı?: Adrenalini başka yerlerde arayın. Örneğin heyecanlı bir spor türünü deneyin.
• Meydan okuyan: Ne yapacağının söylenmesinden nefret eden insan tipi.
  Ne yapmalı?: Savaşlarınızı belirleyin. Zararlı olan sosyal normlara başkaldırmak savaşınız olabilir ama zamanında orda olmak bunlardan biri değil.
• Hayalperest: Bir şeyin tamamlanmasının ne kadar süreceği konusunda aşırı iyimser insan tipi.
  Ne yapmalı?: Süper bir hıza sahip olmadığını kabul edin. İhtiyacınız olmayacağından emin olsanız bile, kendinize bolca zaman ayırın.

Tutumunuzun değiştirin

• Hayır demeyi öğrenin. Gerçekten olmak istemediğimiz yerlere genellikle geç kalırız. Eğer bu nedenle işinize sürekli geç kalıyorsanız yeni bir iş aramanın zamanı gelmiş olabilir.
• Ödül nöronları etkinleştirin. Gideceğiniz yere erken gitmeyi planlayın ve beklerken yapacak eğlenceli bir şeyler bulun.
• Son teslim tarihlerini, kendinize söz verir gibi tartışılmaz hale getirin.
• Sözünüzün eri olun. “Tam saatinde oraya yetişecek miyim?” demek yerine “Yetişmem gerekiyor ve yetişeceğim” deyin.
• Kendinizi “her yere geç kalan biri” olarak görmeyi bırakın. Buna izin verdiğinizde bilinçaltınıza geç kalmasını söylüyorsunuz. Bunun yerine bilinçli olarak kendinize “Eskiden her yere geç kalırdım. Ama şimdi üzerinde çalışıyorum” deyin.

Kaynaklar: livescience, realmenrealstyle, washingtonpost