Kanser, her geçen yıl daha da yaygın hale gelen ve dünya üzerindeki ölüm sebepleri arasında ilk sıralarda yer alan en ciddi hastalıklardan biri. Dünya Sağlık Örgütü’nün bir alt kuruluşu olan Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) küresel kanser yüküne ilişkin verilerine göre 202o yılında dünya çapında yaklaşık 19 milyon insanda kanser tespit edildiği ve 10 milyondan fazla kişinin kanser nedeniyle hayatını kaybettiği biliniyor. Kanser bazen tek bir organda başlayıp, erken teşhis konulmazsa diğer bölgelere de yayılabiliyor. Fakat, kanserin yayılması ve oluşumuyla alakalı çok fazla bilgi sahibi değiliz. Kanser, vücudun belirli bir alanında tek bir tümör olarak başlıyor. Daha sonra eğer bu tümör alınmazsa, zamanla bütün vücuda yayılabiliyor. Kanser nasıl yayılır? sorusunun cevabı tıpta metastaz kavramı ile açıklanıyor ve kanserin vücuda yayılması metastaz olarak adlandırılıyor. Bazı organlar, diğerlerine göre kanserin yayılmasına daha uygun olabiliyor ve yayılma için elverişli ortam sunuyor.

Önemli not: Bu yazıda yer verilen tüm bilgi ve öneriler bilimsel destekli makaleler baz alınarak, genel bilgilendirme amaçlı hazırlanmış olup herhangi bir uzman tavsiyesi içermemektedir. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren öğelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurun.

Metastaz nedir? Kanser vücutta nasıl yayılır?

Kanserin vücuda yayılma süreci yukarıda da bahsettiğimiz gibi metastaz olarak adlandırılıyor. Metastaz sürecinin genelde 6 farklı aşamada gerçekleştiği biliniyor: 

1. aşama, kanserli hücrenin bölünüp farklılaşmasıyla başlıyor. Bu aşamada farklılaşan hücre, ihtiyaçlarını karşılayabilmek için yeni kan damarları oluşturuyor, besin ve oksijen alımı yeni oluşumun ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde düzenleniyor. 

2. aşamada farklılaşarak gelişen kanser hücresi yayılabilecek duruma geliyor ve vücuttaki bazal zar olarak adlandırılan koruyucu yapıyı geçerek kan damarlarına, oradan da dolaşım sistemine geçiş yapıyor. 

3. aşamada kanserli hücreler kan hücreleri ve kan dolaşımı sayesinde yer değiştirmeye ve vücudun farklı bölgelerine ulaşmaya başlıyor. 

4. aşamada kana geçen kanser hücreleri akyuvarlar ve trombositlerle etkileşime girerek tümöre benzer yapılar oluşturur. 

5. aşamada oluşan bu tümör hücreleri kan damarlarındaki zara yapışarak o bölgede yer alan farklı doku ve organlara geçiş yapmaya hazırlanır. 

6. aşamada tümör hücreleri kan damarlarının dışına çıkmaya başlar ve yeni dokulara yerleşir. Yerleştikleri yerde hızla büyümelerini sağlayacak kılcal damarlar geliştirir ve bu yolla çoğalmaya devam ederler. 

Sağlıklı dokuya bulaşan tümör çoğalmaya devam ederken, metastazın üç yolundan biriyle diğer organlara yayılıyor. Bu üç yol ise şöyle:

Transcoelemic yayılım

Transcoelomik yayılma, peritoneal, plevral, perikardiyal veya subaraknoid boşlukların yüzeyine nüfuz ederek oluşan bir kanser hücresinin vücut boşluklarında yayılmasını tanımlar. Örneğin, yumurtalık tümörleri karaciğer yüzeyine transperitoneal olarak yayılabilir.

Lenf bezleriyle yayılım

Lenf dolaşımı yoluyla kanser hücreleri vücuttaki diğer bölgelere yayılabiliyor. Daha sonra, lenf bezlerinin kan dolaşımıyla bağlandığı bölgelerde kan damarlarıyla yayılmaya devam ediyor. Lenf bezleriyle yayılım en çok meme kanserinin koltuk altındaki lenflere yayılması sırasında görülüyor.

Kan damarlarıyla yayılım

Kanser hücreleri kan damarlarını ele geçirerek, vücudun diğer bölgelerine yayılıyorlar. Vücudumuz kan damarlarıyla kaplı olduğu için kötü huylu hücreler uzaktaki organlara ulaşmak için kan damarlarını tercih ediyorlar. Kolon ve sindirim sistemi kanserinin karaciğer ve akciğer kanserine yayılması genellikle kan damarları yoluyla meydana geliyor.

Metastaz nasıl oluşur?

Hücreler yeni ulaştıkları organlarda kötü huylu küçük tümörlere dönüşüyorlar ve bu tümörler mikrometastaz oalrak adlandırılıyor. Bunlar daha sonra metastaz oluşumunu tamamlayıp, büyük tümörlere dönüşüyorlar.

Vücudun farklı bölgelerindeki kanserler farklı metastazlara sahip olabiliyor. Örneğin; prostat kanseri kemiklere, kolon kanseri de karaciğere yayılabiliyor. Metastazın nasıl ve neye göre oluştuğu bilim adamlarının yüzyıllardır tartışma konusu. Fakat, bu konuyla alakalı günümüzde kabul edilen, 2 adet birbiriyle çelişen teori bulunuyor:

1. Stephen Paget’in Seed and Soil ( toprak ve tohum) teorisi

Paget’e göre kanser hücreleri uygun olmayan, uyum sağlayamadıkları ortamlarda tutunamıyor ve yok oluyorlar. Bu nedenle Paget, metastazın sadece benzer özelliklere sahip bölgelerde gerçekleştiğini öne sürüyor.

2. James Ewing teorisi

Ewing, Seed and Soil teorisinin neredeyse tam zıttı olan bir metastaz teorisi geliştiriyor. Ona göre metastaz sadece damarlarda ve lenf bezlerinde gerçekleşiyor. Ewing’e göre kanser hücreleri sadece damarlardan ve lenf bezlerinden, anatomik ve mekanik yollarla diğer bölgelere ve organlara yayılıyor. Örneğin; hastanın tümörü akciğere giden damarlar yoluyla yayılıyorsa, o zaman metastaz akciğerde gerçekleşiyor.

Kanser türüne göre metastaz

Kanser vücudun hemen hemen her yerine yayılabilir, ancak farklı kanser türlerinin belirli bölgelere diğerlerinden daha fazla yayılma olasılığı daha yüksek olabiliyor. Kanserin yayıldığı en yaygın yerler kemik, karaciğer ve akciğer olarak biliniyor. Aşağıdaki liste, bazı yaygın kanserler için lenf düğümleri hariç en yaygın metastaz bölgelerini gösteriyor:

Mesane kanseri: Kemik, karaciğer, akciğer.
Meme kanseri: Kemik, beyin, karaciğer, akciğer.
Kolon kanseri: Karaciğer, akciğer, periton (karın boşluğundaki zar)
Böbrek kanseri: Böbreküstü bezi, kemik, beyin, karaciğer, akciğer.
Akciğer kanseri: Böbreküstü bezi, kemik, beyin, karaciğer, akciğer.
Yumurtalık kanseri: Karaciğer, akciğer, periton.
Pankreas kanseri: Karaciğer, akciğer, periton.
Prostat kanseri: Böbreküstü bezi, kemik, karaciğer, akciğer.
Rektum kanseri: Karaciğer, akciğer, periton.
Mide kanseri: Karaciğer, akciğer, periton.
Tiroid kanseri: Karaciğer, akciğer, kemik.
Rahim kanseri: Karaciğer, akciğer, kemik, periton, vajina.

Metastazı anlamak düşündüğümüzden daha zor ve karmaşık bir süreç. Metastazın tam mekanizmasını anlamak, tedavi yolu bulunmasında yardımcı olabilir. Kanser oluşumunda ve yayılmasındaki genetik ve çevresel faktörlere dikkat ederek kanseri yok edecek çözüm önerileri bulunabilir. Bilim adamlarının, devletlerin ve özel şirketlerin katkısıyla, metastazın oluşumu anlaşılabilir ve tedavi edilebilir.

Önemli not: Bu yazıda yer verilen tüm bilgi ve öneriler bilimsel destekli makaleler baz alınarak, genel bilgilendirme amaçlı hazırlanmış olup herhangi bir uzman tavsiyesi içermemektedir. Sayfa içeriğinde tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren öğelere yer verilmemiştir. Tanı ve tedavi için mutlaka hekiminize başvurun.

İlginizi çekebilir: Kanser hastalığında psikolojik sağlamlığın önemi

Kaynaklar: TED, Wikipedia, National Cancer Institute, American Cancer Society, Cancer.gov