Kurban psikolojisinden kurtulmak: Nedir, neden ve nasıl gelişir?

Psikologlar, kurban gibi hissetmeyi ve davranmayı seçen birine atıfta bulunmak için “kurban kompleksi” terimini kullanırlar. Peki “kurban psikolojisi” olarak da rastlayabileceğiniz bu ifade aslında ne anlama geliyor?

Kurban psikolojisindeki biri, sürekli başkalarını memnun etmek için kendi ihtiyaçlarını feda eder. Ama bunu yaparken aynı zamanda kendisini diğer insanların talepleri arasında kapana kısılmış ve kurban edilmiş; dolayısıyla çaresiz de hissedecektir. Elbette gerçekten incinmiş, kontrol edilen, baskı altında tutulan ve bunlardan kaçamayan gerçek kurbanlar vardır. Bununla birlikte, karşılıklı bağımlılık veya kurban kompleksi olan birçok yetişkin incinmiş olsa da gerçekten çaresiz değildir ve aslında farklı bir yaşamı seçebilir. Kurban psikolojisi nedir; daha fazlasını keşfetmek için okumaya devam edin.

Kurban psikolojisi nedir?

Yukarıda kısaca kurban kompleksi ne demek, açıkladık. Uzlaşmacı olmakla özverili olmak arasında ince bir çizgi vardır. İlki bir esneklik yolu seçmekle ilgiliyken, ikincisi kişiyi sağlıksız veya güçsüz hale getirebilir. Eğer kalıcı bir kendini sabote etme veya suçluluk duygusu varsa, bu durumun altında kurban psikolojisi yatıyor olabilir.

Kurban kompleksi veya kurban psikolojisi, en kısa haliyle, başkalarının lehine kendini veya ihtiyaçlarını kendini beğenmiş bir şekilde feda eden birini tanımlayan psikolojik bir terimdir. Bu, klinik bir teşhis olmasa da, terapi ve kendini yansıtma yoluyla iyileştirilebilen tanımlanabilir bir davranış modelidir. Peki, kurban rolü oynamak ne demek?

Kurban, bir başkası veya kendisi için büyük önem taşıyan bir şeyi korumak için kendinden bir şeyi feda eden kişidir. Kurban kompleksi olan biri, ilişkilerinde yoğun ve yaygın bir şekilde bu kalıpla hareket eder. Bu tür bir psikolojik yapıya sahip insanlar, geçmişte bu tür davranışlar bir şekilde ödüllendirildiği için kendilerini feda etme fırsatlarını arayabilirler. Bu nedenle, yaşamlarında tekrar tekrar fedakarlık yapmak için fırsat kollarlar.

Kurban psikolojisi aynı zamanda suçluluk, utanç ve değersizlik duygularıyla da bağlantılıdır. Buna bağlı olarak kişiler, önlerine çıkan hiçbir talebe “Hayır” diyemeyebilirler. Ayrıca yaptıkları fedakarlık takdirle karşılanmazsa, başlangıçta yardım etmeyi amaçladıkları insanlara karşı kin besleyebilirler. Uzmanlar, bu tür bir etkileşim tarzının genellikle davranışların içine derinlemesine gömüldüğünü, kırılması zor olan otomatik bir model haline geldiğini belirtiyor.

Kurban psikolojisi neden olur?

Kurban sendromu nedir, detaylıca açıkladık. Ailelerde ve kültürlerde kurban rolü teşvik edilir, değer görebilir ve beklenebilir (özellikle de kadınlarda). Siz de böyle bir ailede büyümüş olabilirsiniz.

Örneğin sadece beş yaşındaki bir çocuğu düşünelim. Annesi sıkça yaptığı gibi öfkelenip ona bağırdığında, beş yaşındaki herhangi bir çocuğun yapacağı gibi o da ağlamaya başlar. Annesi buna karşılık çocuğu teselli etmek yerine ağlamaya başlayarak kendisini suçlayabilir: “Gelmiş geçmiş en kötü anne benim. Hiçbir şeyi doğru yapamıyorum.”

Bu hikayenin sonucunda beş yaşındaki çocuğun annesi bilinçli ya da bilinçsiz şekilde durumu manipüle etmiş oldu, kendisini yaralanan taraf haline getirdi ve artık çocuk annesini teselli ediyor: “Sorun değil anne. Sen iyi bir annesin, beni üzmek istemediğini biliyorum.” Aslında çocuğun annesinin sevgisine ve güvencesine ihtiyacı vardı ama alamadı. Duyguları kabul edilmedi, acısı dindirilmedi. Böylece annesinin ihtiyaçlarının kendisininkinden daha önemli olduğunu, duygu ve ihtiyaçlarının olmaması gerektiğini öğrendi. Annesinin ihtiyaçlarını karşılaması ve onu daha iyi hissettirmesi gerekiyordu. Eğer bunu yapmazsa, sonuçlarını biliyordu. Annesi şefkatini esirgeyecek, yatak odasına çekilecek ve onu saatlerce yalnız bırakacaktı.

Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, hikayedeki beş yaşındaki çocuk, bu davranış modelini yetişkinlikte de sürdürülebilir. Herkes için her şeyi yapar, çok sevilir ve başarılıdır. Zayıf sınırları vardır ve kendini suçlu hissettiği için nadiren “Hayır” der. İçten içe, onları rahatsız edecek bir şey yaparsa kimsenin onu sevemeyeceğinden korkar. Çünkü beş yaşındayken annesinin sevgisinin şartlı olduğunu ve onun sevgisini “kazanması” gerektiğini öğrendi.

Böyle bir insan, kendi duygularının ve ihtiyaçlarının çoğunun farkında değildir. Ama duygularını ancak bu kadar süre içinde saklayabilir. Kızgınlıklar, alçak sesle söylenen küçümseyici sözler veya pasif-agresif hareketler olarak kendisini ifade etmeyi dener. Örneğin, kız arkadaşına geç saatlere kadar çalışması gerektiğin için sık sık şikayet eder.

Kurban psikolojisi belirtileri

Kurban psikolojisi nedir ve kurban psikolojisi neden olur; artık biliyorsunuz. Daha önce de belirttiğimiz gibi, kurban kompleksindeki bu davranış kalıpları, derinlemesine gömülü olsa da birkaç tanınabilir işareti de vardır. Elbette bu işaretlerden yalnızca biriyle etkileşime girmenin otomatik olarak kurban kompleksi anlamına gelmediğini de unutmamak gerek… İşte kurban psikolojisi belirtileri:

Tüm durumlarda ve ilişkilerde özverili davranışlarda bulunmak.
Takdir görmemeye rağmen fedakarlıkta bulunmaya ve yardım etmeye devam etmek.
Başkalarına yardım etmek için kendini incitmeyi seçmek. Umutsuz, yenilmiş ve sıkıntılı hissetmek.
Tüm dikkatin aile, arkadaşları ve iş arkadaşları gibi başkalarına yardım etmeye odaklanması.

Kurban psikolojisinden kurtulmak mümkün mü?

Doğru zihniyet ve stratejilerle kurban psikolojisinden kurtulmak kesinlikle mümkün. İlk adım, kurban psikolojisine sahip olunduğunun kabul edilmesidir. Bu, başkaları için kendi ihtiyaçlarını ve isteklerini feda ettiğini kabul etmek ve bunun sonucunda bir kendini beğenmişlik veya içerleme duygusu hissettiğini kabul etmek anlamına gelir. Ayrıca aşağıdaki stratejiler de bu noktada kişiye yardımcı olabilir:

İhtiyaçlarınızı ifade edin: İlişkilerinizde ihtiyacınız olanı alamıyorsanız, istemeye başlamanın zamanı gelmiş demektir. İnsanlar zihninizi okuyamaz veya pasif-agresif yorumunuzun satır aralarını göremeyebilir. Bu nedenle onlara açıkça ve nazikçe söylemelisiniz. Bunu yapmak başlangıçta garip hissettirebilir. Sonuçta uzun süreli bir davranış kalıbını değiştirmeye çalışıyorsunuz. Kendinize zaman ayırın ve pratik yapın. Günlük tutma ve terapi, pratik yapmak için mükemmel yöntemlerdir.
Sınırları belirleyin: İhtiyaçlarınızı dile getirmeye başladığınızda, reddedilmekten korkabilir veya sonunda yalnız kalacağınızdan endişe duyabilirsiniz. Bu nedenle, küçük bir istek veya değişiklikle başlayın. Ayrıca sınır koyduğunuzda bazı insanlar size kızabilir. Ancak çoğu insan makul sınırlara ve taleplere uyum sağlayacaktır.
Seçenekleriniz olduğunun farkına varın: Sınırlar koymaya başladığınızda, bir arkadaşınızın veya aile üyenizin yalnızca onlar için yapabileceklerinizle ilgilendiğini keşfedebilirsiniz. Belki de duygularınız ve ihtiyaçlarınızla ilgilenmiyorlar. Bu da sizin için acı verici bir farkındalık olabilir. Eğer durum böyleyse önemli kararlar almanız gerekebilir:

Vermeden alan veya duygularınız hakkında endişelenmeyen biriyle ilişki yaşamak ister misiniz?

Sağlığınızı ve mutluluğunuzu başkası için feda etmeye hazır mısınız?

Böyle bir insanla bir ilişkiniz olması gerekiyorsa, zararı en aza indirmek için herhangi bir şeyi değiştirebilir misiniz?

Kendinizi arkadaşlarınızdan, ailenizden veya sevgilinizden uzaklaştırmak kolay değildir (Sizden faydalansalar veya size saygısızlık etseler bile). Buna hazır değilseniz, hiç sorun değil. Yalnızca seçimleriniz olduğunu bilmek -onları uygulamamayı seçseniz bile- sizi kurban zihniyetinden kurtarabilir.

Kurban psikolojisi nedir, detaylıca açıkladık. Sonuç olarak sizde veya sevdiğiniz birinde kurban kompleksi olup olmadığını belirlemek için açık, anlaşılır işaretler vardır. İster fedakarlık eğilimi isterse kişisel ihtiyaçlarınızı ihmal etme eğilimi olsun, kurban psikolojisi kişinin hayatına nüfuz ederek yaşamını olumsuz etkileyebilir.

Ayrıca kurban psikolojisinin üstesinden gelmenin bir yolculuk olduğunu, kalıcı davranış değişikliklerinin zaman ve destek gerektirebileceğini unutmayın. Biraz çaba ve uzman yardımıyla, başkalarıyla ve kendinizle olan ilişkinize dair daha sağlıklı ve daha tatmin edici bir zihniyet geliştirebilirsiniz.

Kaynaklar: psychologytoday, mindbodygreen

İlginizi çekebilir: People pleasing (İnsanları memnun etme çabası) hakkında 5 bilgi