Zaman zaman çoğumuz kendi değerimiz hakkında tereddüt yaşayabiliyoruz. Canımızı sıkan bir şeyler, başımıza gelen talihsizlikler ya da deneyimlediğimiz başarısızlıklar, bu tereddütü yaşamamıza; yani değerimizi sorgulamamıza neden olabiliyor. Genellikle umutsuzluk ve önemsizlik duygularıyla harmanlanan değersiz hissetme, depresyonun yaygın bir belirtisi olabildiği gibi düşük benlik saygısı, ihmal, istismar, travma veya kişinin benlik duygusuna tehdit oluşturan zor durumlar nedeniyle de ortaya çıkabiliyor. Bu nedenle değersiz hissetmenin sebeplerini ve değersiz hissettiğiniz zamanlarda neler yapabileceğinizi öğrenmek, değersizlik duygusu ile başa çıkmanıza yardımcı olabilir.

Değersiz hissetmenin nedenleri

Değersizlik hissi altında birçok faktörü barındırabilir; aile, sosyal yaşantı, mizaç, stres, yaşam zorlukları, yakın çevre, olumsuz olaylar veya daha birçok istenmeyen durum kendinizi değersiz hissetmenize neden olabilir. En yaygın nedenlerin arasında şunlar yer alır:

1. Dışlanma

Arkadaş grubunuzun dışında kaldığınızda kendinizi kötü hissedebilirsiniz. Bazen işler yolunda gidiyormuş gibi görünse de beklenmedik bir sebepten dolayı dışlanabilir ya da grubun dışında kaldığınızı hissedebilirsiniz. Bu durumda kendinizi izole etmeniz yetersizlik duygusuyla karşı karşıya kalmanıza neden olabilir. Ancak, doğru arkadaşlar ihtiyacınız olduğunda orada olan, sizi destekleyen, kendinizi yanlarında iyi hissettiğiniz kişiler olmalıdır; sizi değersiz hissettirenler değil.

2. Başarı baskısı

Çoğumuz, yaşamımızın büyük bir bölümünde, özellikle ergenlik çağından ve yirmili yaşların sonuna kadar sürekli başarılı olmak için baskı altındayız. Başarma baskısı, benlik saygısına zarar verebilir; bir şeyleri yeterince yapamıyormuş gibi hissetmenize ve hatta suçluluk duymanıza neden olabilir. Başarmak için çabalarken hedeflerinize tam olarak ulaşamadığınız noktada yetersiz olduğunuzu düşünerek kendinizi değersiz hissedebilirsiniz. Oysa ki hayatta başarılara olduğu kadar başarısızlıklara da yer vardır ve herkes bir şekilde benzer yollardan geçer; önemli olan inancı hiçbir zaman kaybetmemektir.

3. Çocukluk travmaları

Kalıcı bir iz bırakan olumsuz çocukluk deneyimleri, ihmal, istismar, takdir ve destek görmeme değersiz hissetme duygusunun gelişiminde rol oynayabilir. İstismara uğrayan veya ebeveynleri tarafından sıklıkla eleştirilen çocuklar, bu önemsememe duygusunu yetişkinlik dönemlerine taşıyabilir. Travmaların çözüme kavuşması, kişinin kendini ya da geçmişini affetmeyi, bağışlamayı öğrenmesi ve kabul etmesi için profesyonel bir destek almak yardımcı olabilir.

4. Yıkıcı eleştiriler

Geçmişte ya da şu anda başkaları tarafından eleştirilmiş olabilirsiniz. Birinin sizi küçük düşürdüğünü ya da başarısızlığınızı yüzünüze vurduğunu düşünerek kendinizi değersiz hissetmeye başlayabilirsiniz. Yapıcı olmayan eleştiriler, bireylerin kendilerini yetersiz hissetmesine ve değersiz biri olarak görmesine neden olabilir; oysa ki buradaki sorun nasıl eleştiri yapması gerektiğini bilmeyen karşıdaki kişidir.

5. Ayrılık süreci

Herhangi bir ilişkinizde bitiş çizgisine çok yaklaştığınızda ya da boşanmanız kesinleştikten sonra kendinizi ‘Neden ben, ne oldu, ben neyi eksik yaptım, bende eksik olan ne, neden yeterli değilim’ gibi sorularla baş başa kalmış bulabilirsiniz. İçine düştüğünüz duygusal olarak zorlayıcı olan bu durum da öz değerinizi sorgulamanıza ve dolayısıyla kendinizi değersiz hissetmenize neden olabilir.

6. Düşük benlik algısı

Yaşamınızdaki birtakım olaylardan, toksik ilişkilerden, olumsuz durumlardan dolayı öz güveniniz sarsılmış olabilir ve bu nedenle düşük benlik algısı ile mücadele etmek zorunda kalabilirsiniz. Kendinize olan güveninizi kaybettiğinizde ve benliğinize dair hissettiğiniz, düşündüğünüz her şey sadece olumsuz yargılardan ibaretse tüm bunlar değersizlik hissini doğurabilir.

7. Olumsuzlukları kişisel algılama

Olumsuz olayları kendi eylemlerinize veya özelliklerinize bağlayabilirsiniz. Bir şeyler yolunda gitmediğinde bunu kendi hatanız olarak görüp içsel nedenlere bağladığınızda işe yaramama, kayda değer bir şeyler yapmama ile kendinizi suçlayıp değerinizi sorgulamaya başlayabilirsiniz.

8. Yaşamın zorlukları

Hepimiz paranın her şey olmadığını bilsek de özellikle finansal bir çıkmaza girdiğimizde veya bir iş kaybı yaşadığımızda, korku, stres ve endişe hayatımızı ele geçirebilir. Öz değerimiz sarsılabilir, kusurlu olduğumuza inanmaya başlayabilir, kendimizi yetersiz, umutsuz, işe yaramaz hissedebiliriz. Bu nedenle mali sorunlar, ayrılıklar, kavgalar, iş kaybı, sınavı kazanamama gibi hayatın doğal bir parçası olan olumsuzluklarla başa çıkamadığımızda değersizlik hissiyle yüzleşebiliriz.

Değersiz hissettiğinizde kendinize sormanız gereken sorular

Kendi değerinizi sorgulamaya başladığınızda aksiyon almadan önce sakince durup düşünmeniz ve kendinize farkındalığınızı artıracak birkaç soru sormanız bu olumsuz duyguyla başa çıkmanızı kolaylaştırabilir:

Konu benimle ilgili mi: Her şey bizimle ilgili değil ve her durumda başkalarının onayına ihtiyacımız yok. Başkalarını memnun etme arayışında her şeyi, herkesi ciddiye almak zorunda değiliz. Üstelik kişisel algılamamıza da gerek yok, konu belki de bizimle hiç ilgili değil.

Sahip olduklarıma mı yoksa eksikliklerime mi odaklanıyorum: Sahip olduklarımız için şükretmek, elimizde olmayanlara üzülerek vakit kaybetmekten çok daha iyi bir seçenek. Konu ister maddi bir şey ister başkalarından gelecek onaylama olsun, elimizde, hayatımızda, yanımızda olmayan herhangi bir şey için kendimizi kötü hissetmek yerine sahip olduklarımıza kıymet vermeliyiz.

Şu anki düşünce ve hislerim beni istediklerime yaklaştırıyor mu: Mevcut düşüncelerimiz, hayatımızı belirli bir yöne doğru çeken etkili araçlardır; kimi zaman ileriye kimi zamansa geriye. Bu nedenle sahip olduğumuz fikirler, inançlar bizi ileriye doğru götürmüyorsa, istediğimiz şeyler için bize hizmet etmiyorsa onlara odaklanmanın da bir anlamı yoktur. Eylemlerimiz ve düşüncelerimiz yaşam hedeflerimizle ve gitmek istediğimiz yönle uyumlu olmalıdır.

Kendimi sevmem için ne gerekli: Kendimizi sevmek, değersizlik duygusundan kurtulmaya yardımcı olabilecek önemli bir adım. Öyleyse, kendimize şunu sormalıyız, kendimi sevmem için bana ne gerekli, ne yapmalıyım, nasıl kendimi sevebilirim, hak ettiğim değeri kendime ‘kendim’ nasıl verebilirim… Öz sevgi, iyileştirici bir güçtür ve değerimizi bulmamıza yardımcı olabilir. Başkalarından sevgi ve onay beklemeden önce, kendimizi sevmemiz gerekir.

Kendime bırakmak için izin verebilir miyim: Olumsuz bir duruma, olaya veya düşünceye sıkı sıkıya tutunduğumuzda kendimizi kolayca değersiz hissetmeye başlayabiliriz. Ancak, o tutunduğumuz şey her ne ise, onu bırakmaya karar verdiğimizde değersizlik hissini de ortadan kaldırabiliriz. Bir yaşanmışlığı unutmak, birini affetmek, bağışlamak, nefret, kin gibi yıkıcı duyguların bizi terk etmesine izin vermek, onların içine hapsolmamak için kendimizi çekip çıkarmak hem sevgiyle güçlenmemize hem de değerimizi fark etmemize yardımcı olabilir.

Değersizlik duygusu ile baş etmenin yolları

Sorulara cevap verdikçe ilerlemeye başlayacak ve değersizlik hissine karşı bir şeyler yapmanız gerektiğini fark edeceksiniz. İşte zihninizde bu süreci sorularla başlattıktan sonra değersizlik hissine karşı yapabilecekleriniz:

1. Kendinize karşı nazik olun

Çok sevdiğiniz, iyi bir arkadaşınıza kendinize davrandığınız gibi davranır mıydınız? Çoğu zaman, kendimize acımasızca sert davranırız ve başkalarına verdiğimiz sevgiyi, saygıyı, anlayışı kendimize göstermekte başarısız oluruz, bu da değersizlik hissini pekiştirmeye neden olabilir. Kendinize karşı daha nazik yaklaşarak, olumsuz iç sesleri susturarak, içinizdeki eleştirmeni durdurarak harekete geçebilirsiniz.

2. Şükretme pratiklerini sıklaştırın

Sahip olduklarınızın kıymetini daha iyi bilerek, elinizde olmayanların sizi değersizmiş gibi hissettirmesine engel olabilirsiniz. Bir şükran günlüğü tutmak, ne kadar önemli olduğunuzu görmenize, kıymetli şeylere sahip olduğunuzu fark etmenize ve öz değerinizi takdir etmenize yardımcı olabilir. Aynı zamanda düşüncelerinizi yeniden eğitmenin, olumluya yönlendirmenin etkili bir yoludur.

3. Büyüdüğünüzü, geliştiğinizi fark edin

Değersizlik duygusu ile karşı karşıya kalmanıza neden olan durumlar, karşılaştığınız olaylar, değişen çevreniz, evrilen düşünceleriniz aslında büyüdüğünüzün, geliştiğinizin ve konfor alanınızdan çıktığınızın göstergesi olabilir. Bu nedenle hissettiğiniz bu duygunun aslında olgunlaştığınızın doğal bir parçası olduğunu fark ederseniz, karmaşık hisleri daha kolay kabul edip baş edebilirsiniz.

4. Şu an bulunduğunuz yerde, olduğunuz halinizle yeterli olduğunuzu anlayın

Unutmayın ki ne olduysa olması gerektiği için oldu ve siz bu nedenle tam olarak olmanız gereken yerdesiniz. Yaşadığınız kötü olaylar, karşılaştığınız olumsuz durumlar sizi değersiz hissettirmek için değil; büyümenize katkıda bulunmak için oradalar. İstenmeyen durumlar, zorlayıcı, üzücü, yıkıcı olaylar da yaşamın doğal akışında olan parçalar ve sadece sizi olmanız gereken yere taşımaktan sorumlular. Sadece şunu hatırlayın: Hiçbir şey için geç kalmadınız, olmanız gereken başka bir yer yok, olduğunuz yerde ve olduğunuz haliyle yeterlisiniz.

5. Ne kadar yol kat ettiğinizi hatırlayın

Şu an herhangi bir şeyi başaramadığınız için kendinizi değersiz biriymiş gibi hissediyorsanız geçmiş başarılarınızı kendinize hatırlatarak daha önce neler yaptığınızı, ne kadar yol kat ettiğinizi fark edebilirsiniz. Unutmayın, kötü bir hayat değil sadece kötü bir an geçiriyorsunuz. Hayatınızda her duyguya, her duruma yer açmayı; olan her şeyi kabul etmeyi öğrendiğinizde insan olmanın çok çeşitli imkan ve deneyimlere gebe olduğunu fark edebilir; en ufak bir talihsizlikte değerinizi sorgulamaya başlamazsınız.

6. Kendinizi başkalarıyla kıyaslamayın

Kendinizi başkalarıyla kıyaslayarak sizde olmadığını düşündüğünüz şey her ne ise onun sahip olduklarınızı gölgelemesine izin vermeyin. Herkes kendi yaşantısından sorumlu. Kimse kimseden üstün, değerli değil. Başkalarının standartlarına göre yargılamak yerine, sahip olduğunuz ve sizi siz yapan her şey için minnettar olmayı öğrenin. Sahip olduklarınız veya elde ettikleriniz ne olursa olsun, başkaları nasıl işler başarırsa başarsın siz, siz olduğunuz için değerlisiniz.

7. Duygularınızın bağlamına dikkat edin

Çoğu zaman, önemsizlik ve değersizlik duyguları en çok belirli durumlarda mevcuttur veya belirli kişilerin yanındayken tetiklenebilirler. Benlik saygınızın düştüğünü hissettiğiniz durumlara dikkat edin. Eğer buna sebep olan insanlar varsa toksik ilişkilerinizi gözden geçirin ve aynı durumların içinde kalmamaya gayret edin.

8. Affetme alıştırması yapın

Hem başkalarını hem kendinizi affetmeyi deneyin. Çoğu zaman yaptığımız veya yapmadığımız birçok şey için suçluluk, pişmanlık duyarak kendimizi affetmekte zorluk yaşayabiliriz. Ya da yıllar önce birinin bize söylediği sözü, gösterdiği bir davranışı bir türlü içimizden atamıyor olabiliriz. Tüm bunlar değersiz hissetmeyle yakından ilişkilidir; bu nedenle affetmek, bu duyguyu dindirmenin etkili bir yoludur.

9. Başkalarına yardım edin

Başkalarına yardım etmek, başarı duygusunu teşvik ederek değersizlik hissini ortadan kaldırabilir. Toplum yanlısı faaliyetlere katılarak ne kadar önemli işler yaptığınızı, başkaları için kıymetli çalışmalar ortaya koyduğunuzu, değerli bir insan olarak değerli birçok şeye imza attığınızı fark edebilirsiniz. İnsanlara yardım elinizi uzatarak değersizlik hissini sessize alabilirsiniz.

10. İyi yaşam pratiklerini alışkanlık haline getirin

Meditasyon, yoga, mindfulness, nefes egzersizleri ya da doğada zaman geçirmek gibi iyi yaşam pratiklerinin özellikle zor zamanları atlatmakta çok büyük rol üstlendiğini unutmayın. Bu araçların gücünü hayatınızın her alanında kullanabilmek, olumsuz duygu ve düşüncelerinizle savaşmak için günlük rutinlerinizde hepsine yer vermeye çalışın.

11. Duygusal çevikliğin gücünü keşfedin

Duygusal çeviklik; bireyin düşüncelerini, duygularını ve karşılaştığı olayları olumsuz yönde değil, aksine kendilerinin en iyi yönlerini ortaya çıkarmaya teşvik edecek şekilde deneyimleme yeteneğidir. Geliştirilebilir bir beceri olan duygusal çeviklik, değersizlik hissiyle baş etmeye çalışırken güçlenebilir. Bu nedenle olumsuz duygular sizi iyi hissettirmiyor olsalar da onları kendinizi duygusal olarak daha güçlü bir hale getirmek için yontabilirsiniz.

12. Geçici bir duygu olduğunu fark edin

Değersiz hissetmek, genellikle özgüvensizlik, sevgisizlik, motivasyon eksikliği gibi olumsuz duygu fırtınalarıyla birlikte gelir. Ancak, unutmayın ki tüm duygular da hava durumu gibidir; dağınık, öngörülemez ve geçici. Bugün fırtına da olsa yarın ışıl ışıl güneş açabilir. O nedenle kendinize şu an içinde bulunduğunuz durumun, mücadele ettiğinizin duygunun geçici olduğunu hatırlatın ve yeniden yola devam etmek için hazırlanın.

Değersiz hissetmek, önemli bir sıkıntı yaratabilir ve günlük yaşamda normal şekilde çalışmayı zorlaştırabilir. Yaptığınız hiçbir şeyin doğru olmadığını veya hiçbir çabanızın bir fark yaratmayacağını düşündüğünüzde, hedeflerinizi gerçekleştirmek için motive olmakta zorlanabilirsiniz. Bu nedenle, bu zor duyguları yönetmenin yollarını bulmak ve gerektiğinde yardım istemek önemlidir. Çeşitli yöntemler, iyi yaşam pratikleri, olumlu düşüncenin gücü değersizlik hissiyle baş etmeniz konusunda size yardımcı olmuyorsa ve bu duyguyu çok daha sık ve yoğun yaşıyorsanız bir profesyonelden destek alarak da ilerleyebileceğinizi unutmayın.

İlginizi çekebilir: Özgüven ve öz saygı: Başkalarından beklediğiniz güveni ve saygıyı kendinize ne kadar gösteriyorsunuz?