İlişiklerdeki kontrol manipülasyonu nedir, nasıl fark edilir?

Herkes mutlu ve huzurlu bir ilişki yaşama hayaliyle bir romantik ilişkiye başlıyor. Belli başlı hayallerle ve umutlarla çıkılan bu yepyeni yol kimi zaman beklediğimiz gibi gitmiyor. Manipülasyon denildiğinde akla türlü akıl oyunları gelse de aslında en acımasızca olanlarından biri “esaret yaratma çabası’”. Peki bu ne demek? Gelin birlikte bakalım.

‘‘Arzu 28 yaşında bir eczacı ve partneri Alihan da 32 yaşında bir öğretmen. Arzu Alihan’la ilk tanıştığında onun merhametli ve şefkat dolu olduğunu düşündü, aynı zamanda da doğru kişi olduğunu. Fakat ilişki ilerledikçe ve Arzu’nun duygusal bağlılığı arttıkça Alihan’da bazı değişiklikler meydana geldi. Artık o çok sevdiği şefkat ve merhametten eser kalmamıştı. Alihan sürekli kendi istediği aktiviteleri dayatıyor, arzunun hayatını kendi istediği gibi düzenlemek istiyor ve Arzu’nun işini, dış görünüşünü hatta düşüncelerini bile acımasızca eleştiriyordu. Arzunun istek ve talepleri yanıtsız bırakılıp, duyguları duyulmadıkça Arzu hırçınlaşmaya başlıyor ve ağlama krizlerine giriyordu. Arzu ilişki içerindeki rahatsızlıklar hakkında konuşmak istediğinde ise Alihan onu anlayışsızlıkla suçluyor, onu mutsuz ettiğini ve boş yere kavga çıkardığını söylüyordu.

Tüm bunların yanında Alihan, Arzu ile oldukça ilgileniyordu. Gün içinde yemek yiyip yemediği, iyi olup olmadığı veya her türlü ihtiyacı ile özel olarak ilgileniyordu. Fakat istekleri olduğunda ve istenildiği gibi davrandığı sürece. Aksi takdirde Alihan Arzu’yu ağlatmaktan ve suçlamaktan çekinmiyor; hatta ayrılık tehditleri ile süreci daha da çıkmaza sokuyordu.

Alihan Arzu’ya bu tutumuyla adeta; ‘‘Benim istediğim gibi olursan sana harika davranırım ve seni çok severim, fakat lafımdan çıkarsan sonuçlarına katlanırsın. Sana saygısızlık yaparım, seni aşağılarım ve seni ağlama nöbetlerinle baş başa bırakırım.’’ diyordu.

İlk önce bu tutumla savaşmaya çalışan Arzu, bir süre sonra bundan vazgeçti. Ne yapsa anlaşılmayacak ve duyulmayacaktı; bunu anlamıştı. Hatta artık sorunun kendinde olduğuna ve partnerini üzdüğüne emindi. Böyle düşündüğü için daha çok çabaladı ilişkisi için, çabaladıkça da bırakıp gitmesi zorlaştı (Bknz: Concorde Yanılgısı) ve Alihan’ı kaybetmemek için onun öfke nöbetlerine, kurallarına ve beklentilerine göre yaşamaya başladı. Fakat bu yeni düzen Arzuyu bitkin, ürkek, huzursuz bir hale getirmişti ve öz değer, öz güven ve öz saygı üçlüsünü kaybetmişti.’’

Yani özetle Alihan başta ona en iyi halini sunmuş ve arzunun hayalindeki ilişkiyi yaşamıştı, Arzu ise bunun damakta bıraktığı tatla, bir zamanlar gördüğü muameleyi tekrar görmek için olmadığı biri haline gelmeyi göze almıştı.’’

Peki bu tam olarak nedir? İşte bu kontrol manipülasyonudur. Love bombing dediğimiz manipülasyonun ardından genellikle ghosting gelir; fakat bu manipülasyon yönteminde görünmez olmaz aksine fazlasıyla görünür olursunuz. Fakat bu görünür olma hali destekleyici değil ezici ve yargılayıcıdır. Yanlış yaptığınızı düşünürsüz ve bu sizi onun istediği şekilde davranmanıza sebep verir.

Kontrol manipülasyonu uygulaması muhtemel kişiler genellikle: Obsesif kompulsif örüntü veya bozukluğa sahip, narsistik donanımları olan, yargılayıcı ama aynı zamanda katı inançlara sahip bireyler olabilir.

Bu kişileri tanıyabileceğiniz ‘red flag’ler nelerdir?

• İnsanları çok fazla eleştiriyor fakat kendisi eleştiri kabul etmiyorsa
• Takıntılı ve tekrarlayıcı davranışları olabilir (Örneğin: Temizlik, düzen takıntısı)
• Normalin dışında tepkiler veriyorsa (Örneğin: Yemeği geç geldiğinde veya beklediği kargo geciktiğinde 10 üzerinden 6 ve üzeri tepki veriyorsa)
• Herhangi bir madde kullanım geçmişi varsa
• Travmatik yaşam deneyimlerine sahip ise
• Esnek olmayan fikirleri varsa
• Şiddet eğilimi varsa (Küfürlü konuşmalar, ani parlamalar, eşyalara, hayvanlara karşı vb. vurma eylemi içeren davranışlar)

Kontrol manipülasyonu nasıl fark edilir?

Aşağıdaki işaretler kontrol manipülasyonuna maruz kaldığınızı gösterir:

• Kendinizi sürekli suçlu hissetmek
• Sürekli onay arayışında olmak
• Nedensiz görünen ağlama isteği
• Davranışlarınızı sürekli gözden geçirme ihtiyacı
• Uykusuzluk
• Enerji kaybı
• Yalnızlaşma

Kontrol manipülasyonundan kurtulma yolları

• Sınırlar koyun: Kişisel alanınıza, kararlarınıza ve duygularınıza saygı duyulmadığını fark ettiğinizde, bu sınırları açıkça belirlemek önemlidir.
• Kendinizi geliştirin: Güçlü bir özgüven ve duygusal farkındalık, manipülasyonun etkilerini en aza indirir.
• Destek arayın: Manipülatif ilişkilerden kurtulmak zor olabilir. Bu yüzden, bir terapistten, aileden ya da güvendiğiniz bir arkadaşınızdan destek almak, süreci daha sağlıklı atlatmanıza yardımcı olacaktır.
• İlişkiyi sonlandırmayı düşünün: Eğer manipülasyon sürekli hale gelmiş ve zarar verici bir düzeye ulaşmışsa, o ilişkiyi tamamen sonlandırmayı düşünmek en sağlıklı çözüm olabilir. Toksik bir ilişkinin içinde kalmak, uzun vadede size daha fazla zarar verebilir.

İlginizi çekebilir: Concorde Yanılgısı: Kaybeden stratejilere bağlılık