“Her şeyi çok çabuk unutuyorum ne yapmalıyım?” diyorsanız öncelikle unutmanın hayatın bir parçası olduğunu söyleyelim. Öyle ki araştırmalar, bilgilerin yaklaşık %56’sını bir saat içinde, %66’sını bir gün sonra ve %75’ini altı gün sonra unuttuğumuzu gösteriyor! İnsan beyni etkileyici yeteneklere sahip olsa da ayrıntıları saklama ve hatırlama kapasitesi sınırlı. Ve bir şeyleri unutmanın birkaç farklı nedeni var.
Unutkanlık sebepleri nelerdir?
Unutmak daha önce kısa süreli veya uzun süreli bellekte depolanan bilgilerin kaybolması veya değişmesi şeklinde tanımlanabilir. Bir şeyi aniden veya yavaş yavaş unutmak mümkündür. Genellikle normaldir ancak aşırı veya sıra dışı unutma, ciddi sağlık sorunlarının işareti de olabilir. Aşağıda “Neden unutuyorum” sorusunun farklı olasılıklarını inceleyebilirsiniz.
1. Çürüme teorisine bağlı unutma
Daha önce hiç bir şeyin hafızanızdan kaybolduğunu fark ettiniz mi? Ya da üzerine düşünüp asla hatırlayamadığınızı? Bir anıyı geri getirememe, unutmanın en yaygın nedenlerinden biri. Bunun olası bir nedeni ise çürüme ya da bozunma teorisi olarak biliniyor. Buna göre, beyinde her yeni bilgi oluştuğunda bir hafıza izi yaratılır. Ve zamana bağlı olarak bu izler solmaya, kaybolmaya başlar. Yani bilgi tekrarlanmazsa, zaman nedeniyle sonunda kaybolur.
2. Bozucu etki teorisine bağlı unutma
Bir şeyi unutmanızın altında bozucu etki olarak bilinen bir fenomen de yatıyor olabilir. Buna göre anılar beyinde rekabet eder ve diğer anılarla etkileşime girer. İlgili bilgi, daha önce bellekte saklanan diğer bilgilere çok benziyorsa, bozucu etkinin meydana gelme olasılığı daha yüksektir. İki temel bozucu etki vardır:
- Proaktif müdahale: Bellekteki eski bir bilginin, yeni bir bilgiyi hatırlamayı zorlaştırması veya imkansız hale getirmesidir.
- Geriye dönük müdahale: Yeni bilgiler, daha önce öğrenilen bilgileri hatırlama yeteneğinize müdahale ettiğinde ortaya çıkar.
Bazen bir şeyi hatırlama eylemi de başka şeylerin unutulmasına yol açabilir. Araştırmalar, bazı bilgilerin bellekten silinmesinin, geriye dönük müdahaleden kaynaklanabileceğini gösteriyor.
3. Depolamamaktan kaynaklı unutma
Çabuk unutma neden olur, yanıtlamaya devam ediyoruz. Bazen, bir bilgiyi kaybetmek unutmaktan çok, onu hiçbir zaman uzun süreli belleğe almamış olmamız gerçeğiyle ilgilidir. Beyindeki kodlama hataları bazen bilgilerin uzun süreli belleğe alınmasını engeller.
Bir deneyde, araştırmacılar katılımcılardan farklı metal paraların yer aldığı bir grup çiziminde, ABD’nin metal parasını tespit etmelerini istedi. İnsanlar bu her gün kullanılan nesneye aşina olsalar da önemli ayrıntıları algılamada şaşırtıcı derecede kötü çıktılar. İşte bunun nedeni, ilgili detayların uzun süreli bellekte kodlanmamış olması. Çünkü metal bir parayı tanımlamak için üzerinde bulunan resim ve yazıları tam olarak bilmeniz gerekmez. Bu bilgiye ihtiyacınız olmadığı için de çoğunlukla bunları ezberlemez veya hafızanıza almazsınız.
4. Motivasyona bağlı unutma
Bazen de anıları, özellikle travmatik veya rahatsız edici olanları unutmak için aktif olarak çalışabiliriz. Bu tür anılar üzücü ve kaygı verici olabilir, bu yüzden onları ortadan kaldırmak isteyebilirsiniz. Motivasyona bağlı unutmanın iki temel biçimi ise “bilinçli bastırma” ve “bilinçsiz bastırma”dır. Bu noktada bastırılmış anılar kavramının, tüm psikologlar tarafından kabul edilmediğini belirtelim. Bastırılmış anılarla ilgili sorunlardan biri, bir anının bastırılıp bastırılmadığını bilimsel olarak incelemenin imkansız değilse bile zor olmasıdır.
5. Diğer nedenler
Son olarak, aşağıdaki nedenler de unutkanlık yaşamaya yol açabilir:
- Alkol: Alkol tüketimi hafıza üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilir.
- Depresyon: Depresyonun yaygın semptomları arasında olumsuz ruh hali ve ilgi kaybı yer alır, ancak depresif bozukluklarda konsantrasyon güçlüğü ve unutkanlık da görülebilir.
- Uyku eksikliği: Uyku, hafızanın birleştirilmesinde önemli rol oynar, bu nedenle uyku eksikliği hafıza üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olabilir.
- İlaçlar: Antidepresanlar, yatıştırıcılar, soğuk algınlığı ve alerji ilaçları gibi bazı ilaçlar hafızayı etkileyebilir.
- Stres: Hem akut hem de kronik aşırı stres de unutkanlığa neden olabilir.
- Yaş: İnsanlar yaşlandıkça belirli bilişsel gerileme türleri yaşama eğiliminde oldukları için yaşa bağlı unutma yaygın ve normaldir.
Unutkanlık normal mi? Hangi unutkanlık masum, hangisi tehlike işareti?
“Araba anahtarını nereye koydum? Daha önce tanıştığım şu adamın ismi neydi?” Bu tür hafıza boşlukları hepimizin başına gelir. Ancak bazen unutkanlığın normal olup olmadığını merak edebilir ve bunun için endişe duyabilirsiniz. Aşağıdaki ipuçları, normal unutkanlık ile daha ciddi bir unutkanlık arasındaki farkı anlamanıza yardımcı olabilir.
Normal unutkanlık
- Genelde elinizdeki aktiviteye çok dikkat etmediğinizde meydana gelen dalgınlık.
- Ara sıra bir şeyleri nereye koyduğunuzu unutmak.
- Zamanla unutmak.
- Daha sonra hatırladığınız, anlık bir bellek sürçmesi yaşamak.
- Hatırlamanıza yardımcı olması için hatırlatıcılardan yararlanmak.
- Söz konusu bilgiyi hatırlamamanıza rağmen ruh haliniz aynı kalırsa, bu da muhtemelen unutkanlığın altında ciddi bir şey olmadığının göstergesidir.
Hangisi normal değil?
- Kelimeleri veya hatıraları hatırlamak için sık duraklamalar yaşamak.
- Yakın zamanda yaşanan olayları unutmak.
- Yakınlarınızın yaşadığınız hafıza kaybını sizden önce fark etmesi.
- Ruh hali değişimleri ve kişilik değişiklikleri.
- Faturaları ödemek ve giyinmek gibi basit, rutin görevleri yerine getirmede zorluk.
- Tanıdık yerlerde kaybolmak.
- Aynı konuşmayı defalarca tekrarlamak.
Bazen unutkanlık, yaşam tarzı alışkanlıkları ile de ilgili olabilir. Böyle durumlarda rutininizi değiştirdiğinde sorunun ortadan kalktığını görürsünüz.
Elbette demans veya alzheimer hastalığında da unutkanlık söz konusudur. Bu hastalığın semptomlarının en bariz olanı kişisel bakımda düşüştür. Yaşanan hafıza sorunları işi, hobileri ve sosyal aktiviteleri etkiler.
Her şeyi çok çabuk unutuyorum ne yapmalıyım?
Görüldüğü gibi genelde unutmak normaldir ve altında genellikle endişe edilmesi gereken bir neden yatmaz. Elbette ciddi hafıza sorunları yaşadığınızı düşünüyor veya çevrenizden böyle bir geri bildirim alıyorsanız tanı ve tedavi için mutlaka bir sağlık uzmanına başvurmalısınız.
Bununla birlikte “Her şeyi çok çabuk unutuyorum ne yapmalıyım” diyenler önemli bilgileri hafızalarında kalıcı kalmak için bazı stratejilerden yardım alabilir:
- Egzersiz: Araştırmalar, fiziksel egzersiz yapmanın hafıza işlevinde hızlı gelişmelere yol açabileceğini gösteriyor. Daha da iyisi, bunun için koşu bandında veya spor salonunda saatler harcamanıza gerek yok. Araştırmanın sonuçlarına göre kısa, çok hafif egzersizler bile hafıza işlevinde hızlı gelişmelere yol açabilir!
- Yeterli uyku: Uyku, bildiğiniz gibi hem fiziksel hem de zihinsel sağlık için önemli. Uyku ihtiyaçları değişiklik gösterse de yetişkinler için tipik tavsiye geceleri 7-9 saat arası uyumak.
- Tekrar: Bazen bir şeyi hafızaya kaydetmenin ve unutulma ihtimalini azaltmanın en iyi yolu tekrar etmektir. Bu nedenle unutmak istemediğiniz şeyleri tekrar tekrar gözden geçirebilirsiniz.
- Not etmek: Tüm çabanıza rağmen unutuyorsanız, daha sonra ulaşabileceğiniz şekilde önemli bilgileri not edebilirsiniz. Bazen söz konusu bilgileri yazmak da daha uzun süreli hafızaya yardımcı olabilir.
Sonuç olarak unutmak, önleyebileceğimiz bir şey değil. Ve bazen, bilgileri ve deneyimleri hatırlayabilmemizi, bir dizi faktör etkileyebilir. Bu faktörleri anlamak ise hafıza geliştirme stratejileri benimsemek için faydalı olabilir.
İlginizi çekebilir: Neden unuturuz: Hafıza, anılar ve unutmanın anatomisi
Kaynaklar: verywellmind, telehealth.keckmedicine.org