Gölgenin farkında mısın: Bir bilinç ötesi hikayesi

Analitik psikolojinin kurucusu Carl Gustav Jung “İç sesinin gücünü bilinçli olarak benimseyen insan kişilik sahibi olur” der.

Kişiliğin gelişmesi kolay değil elbette, hatta oldukça sancılı bir süreç. Kişilik gelişimi 9 ay ana karnında karanlıkta beslenen bebeğin donarak, ağlayarak yeni dünyaya doğması gibidir. İçimizden başka bir iç doğurma yolculuğumuzdur. Bilinçsiz bir süreden, bir sürü şeyden ayrılıp bilinçli bir ayrışmayla kendimizi dış gerçeklikte var etme şeklimizdir. (Oldukça tek başınalık içerir.)

İnsanın içinde bir sürü farklı yan vardır, fakat insan içindeki bu farklı yanlarla, içindeki ötekiyle bütünleşmenin bir yolunu bulduğunda, bölünmez bir bütünlüğe kavuşmanın kapısını aralamış olur. Uyumlu, biricik, özgün kendiliğine ulaşmanın önemli bir koşulunu tamamlamış olur.

Kendi gölgesinin seslerini duymaktan kaçınan insanlar, kendi özünü yaşamayı çoğu zaman bencillik olarak görürler. Hatta tehlikeli bile bulurlar. Farklı olmak, özüne ters düşse de başkaları tarafından kabul görmemek ortak bilincimizde ölümle eş değerdir. Ne de olsa sürüden ayrılanı kurt kapar!

Halbuki insanın kendi özüne ulaşması ve özüyle bütünleşmesi onu bireyci ve bencil yapmaz. Aksine özüne ulaşmak, iradeyle ayakta tutulan disiplinin meyvesidir. İradeyi eyleme dönüştürecek kadar güçlü bir arzunun, sevginin ve seçimin bir sonucudur. Kendisine böylesine bir adanmışlıkla hizmet eden kişi bencillikten çok uzaktır. Tabii ki insan öz yolcuğuna çıkarken kendi benliğinde kaybolmaması için yol göstericilere, rehberlere ihtiyaç duyar. Tarihe adını bırakmış büyük düşünürlerin, kaşiflerin, bilim insanlarının hepsi kendilerinden önceki rehberlerin ışığını bir pusula gibi kullanmıştır. Bu yolla da bize, kendi özüne ve ortak bilince hizmet etmenin, gerçek bilgiyi ve sevgiyi aktarmanın haritasını bırakmışlardır.

Jung insanın bütün olması, öz kendiliğine ulaşabilmesi için özde sentezlenen iki evreden söz eder: Dış gerçeklik ve iç gerçeklik!

İnsan dış gerçeklikte, kendisini dış çevresine uydurmayı amaçlar. İnsan bir şekilde dış gerçekliğe ait olmanın ve orada uyumlu bir görünürlükte var olmanın yollarını arar. İç gerçeklik ise kişinin kendi insanlığını tanımasının yoludur.

Böylelikle insan dıştan içe, içten dışa bir bağ kurarak bütünlük duygusuna kavuşur. İnsanın iç gerçekliği ve dış gerçekliği birbiriyle uyuşmadığında bütünlük duygusu kaybolur. Sahte kendilikler ve sahte gerçeklikler yaratılır. İç gerçekliği tanımanın yolu ise gölge yanlarımızı bilmemizden geçer.

Gölge, ilkel topluluklarda varlığın kopmuş bir bölümü olarak temsil edilir. Kopmuş dahi olsa kişiden ayrı değildir. Bu yüzden ilkel topluklarda birinin gölgesine basmak uğursuzluk kabul edilir. Gölge bilinç dışının derinliklerinin simgesidir. Öyle ki birçok sanatçıyı, kaşifi, yazarı harekete geçiren güçlü arzusu, yaratıcı dürtüsü bu gölge yanından gelir. Gölge yanımız ruhumuzda benzer bir şekilde işlev görür. Güneş ışınlarının cisimlere düşen gölge boylarını kullanarak dünyanın şeklini yorumlayabilen düşünürler gibi… Ressamların nesneleri gölgelendirerek derinlik ve boyut kazandırması, kağıt üzerinde insanı gölgelendirerek insana canlılık hissi vermesi gibi…

İnsan da gölgesini tanıyarak dünyadaki konumuna, boyutuna, derinliğine ve canlılık hissine dair fikir yürütebilir.

Gölge yan çoğu zaman karanlık yan gibi de düşünülebilir. Fakat Jung keşfedilmemiş benlik kitabında şöyle açıklamıştır bunu:
“Çağımızın ‘gölge’ ve ruhun daha alt konumdaki parçası olarak düşündüğü şey sadece olumsuzlukları barındırmaz. Kendimizi tanıdıkça, yani kendi ruhumuzu keşfettikçe, içgüdülerimizle karşılaşırız ve onların imgelerle dolu dünyası, ruhun içinde uyuklamakta olan ve her şey yolunda gittiği sürece bizim nadiren fark ettiğimiz güçlere ışık tutar. Bunlar, müthiş bir etkinliğe sahip potansiyel güçlerdir.”

Fakat bu potansiyel gücünü henüz keşfedememiş olan insan, etik, estetik, öğrenilen şemalar ve daha birçok nedenden dolayı bu içgüdülerini bastırır. Durmadan bastırmaya çalıştığımız bu gölge yanlarımız, içgüdülerimiz bilinç düzeyine ulaşamaz. Bu yüzden insan dış dünyada dengesini, bütünlüğünü, yaratıcılığını ve özgünlüğünü kaybeder çünkü bastırmaya çalıştığımız bu gölge yanımız yaradılışımızda vardır ve ilkel insanların benimsedikleri gibi bizden ayrılmaz bir parçadır.

Jung, iki ayrı gölge tanımlar: Kişisel gölge ve ortak gölgeler.

Kişisel gölgeler insanın kendi kişilik özelliklerini ve yaradılışını içerir. Ortak gölgeler ise ortak bilinç dışına aittir. Melek ve şeytan gibi…

Hayatta, yaradılışımızda olan bu gölge yanlarımızı farkında olmadan başkalarına yansıtarak, başkaları aracılığıyla yaşamaya çalışırız. Ruhumuzun bu görülmez, bu ayrılmaz parçalarını içten dışa doğru, yani bilinç olmayan bir derinlikten bilince çıkarmadıkça, bilinçli yanımızla bütünleştirmedikçe koyu ve yoğun bir karanlığın esiri oluruz. Gizil arzularımız gizli esaretlerimize dönüşür. Bir süre sonra gizli de kalamayıp görünür hale gelen bu arzular, dış gerçekliğe bizi uyumlu kılmak yerine, bizi bağımlı kılar. Hayat yolumuzdan bizi ayrı düşüren bağımlılıklar böyle başlar. Madde bağımlılığı, ilişki bağımlılığı, oyun bağımlılığı, sosyal medya bağımlılığı, tüketim bağımlılığı gibi…

İlkellikle medeniyetin, maddi ile manevinin, bencillik ile birliğin kavuştuğu yer gölge ve bilincin birbiriyle bağ kurduğu yerdir. Nörobilimsel dilde limbik sistemle korteksin buluşmasıdır.

Bilinç dışından gelen bu dürtülerin, bilinç tarafından sindirilmesi oldukça önemlidir. Sindirilmeyen bilgi sindirilmeyen yemek gibi insanı zehirler. Bu yüzden herkesin kendine ait bir zamanı vardır ve bu zaman herkes için biriciktir.

Jung insanın bu gölge yanlarını bilinçli olarak benimseyip dış gerçeklikle uyumlandığı, bütünleştiği hale kişinin kendini gerçekleştirmesi der. Gerçek kendiliğin gelişmesiyle insan artık bambaşka bir tutumda, davranışta ve yaşamda var olur. Ve kendi seçimlerini özgün bir şekilde dış gerçeklikte var edebilecek kapasiteye ulaşır.

Dış dünyada olmak istediğin kişiye dönüşebilmen için iç dünyanda nasıl bir insan olduğunu bilmen gerekir. Jung bunu bir simya olarak görür ve şöyle açılar: “Simyanın sırrı, deneyüstü işlevidir, soylunun soysuz ögelerle ayrışan işlevlerinin, alt işlevlerle bilincin, bilinç dışıyla karıştırılıp kaynaştırılarak kişiliğin dönüştürülmesidir.”

Yani insan kendi kişiliğinin, kendi hayat yolunun, kendi ömrünün simyacısıdır.

Batı dünyasının aşırı gelişmiş teknolojileri ve “aklı” bizi ruhumuzla temastan uzaklaştırmıştır. Pandemiyle beraber Doğu felsefelerine böylesine güçlü yönelimlerin tekrar gündeme oturması tesadüf değildir çünkü insan bütün ömrü boyunca gerçekte kendi ruhuyla teması aramakta ve kendi bütünlüğünün peşinde koşmaktadır. İnsanın kendi gölgesinden, içgüdülerinden, kendi ruhuyla temastan kopması kendine yaptığı en büyük ikiyüzlülüktür. Kendine bunu yapan insan, başkalarına neler yapmaz!

İçimizdeki ötekiyle bulaşabilirsek, öz bütünlüğün bir yolunu bulabiliriz.

• Zıt kutuplar birbirini arar.
• Bilinç, bilinç dışını arar.
• Dışa dönük, içini arar.
• İçe dönük, dışa dönmenin yollarını arar.
• Varlık zıddıyla görünür olur.
• Yaşamın gölgesi de ölümdür.
• Ölümü reddetmek, ölümü bastırmak yaşamın canlılığını, arzusunu, heyecanını elimizden alır.

Bazen bilinç dışın, bastırılmış yanın, kimsenin sende görmesini istemediğin tarafın, karmaşık ve bilinmeyen yüzün, yani gölgen üzerine atılmayı bekleyen bir kedi gibi hissettirebilir. Gölge yanını bastırmak, ötekileştirmek seni daha iyi biri yapmaz, seni daha bütün yapmaz. Ne kadar görmez, ne kadar bakmazsan o kadar yoğunlaşır o karanlık. Aksine ne kadar somutlaştırırsan bir o kadar yaklaşırsın bütünlüğüne. Böylelikle gölgeni bastırmaya çalışmak için harcadığın enerjini gerçek kendiliğini var etmek için kullanabilirsin!

Halil Cibran “Her insan içinde iki varlık barındırır” der; “biri karanlıkta uyanık, öbürü ışıkta uyuyan.”

Karanlıkta uyanık olmak böyledir. Tohumlar ışığa çıkmadan önce karanlıkta beslenir. Dünya güneş etrafındaki turunu tamamlarken, bu yeni tur sana gölgenle teması, simgeleri görmeyi, imgelere-hikayelere kulak vermeyi, rüyalarını okuyabilmeni, içindeki ötekiyle buluşup bütünleşmeyi ve bölünmezliği getirsin!

Bu yeni yılda aman gölgene basma!

İlginizi çekebilir: Olumlu beklentilere ve öz farkındalığa sahip olmak için 7 öneri