Geçmiş deneyimlerin gölgesinde kalmanın ötesine geçmek: Einstellung etkisi

Yoksa sen de Einstellung etkisi yüzünden ilişkilerin, işin ya da sağlığınla ilgili günlük hayat problemlerini çözmekte sıkıntılar mı yaşıyorsun? Tahmin edeyim Einstellung etkisinin ne olduğunu bilmiyorsun. Gel, bugün bu konunun üzerinden geçelim.

Einstellung, bir sorunu çözmek için daha iyi veya daha uygun yöntemler mevcut olsa bile, bir kişinin belirli bir sorunu, belirli bir şekilde çözme eğilimini ifade eder. Einstellung etkisi, yeni problemleri çözerken önceki deneyimlerin olumsuz etkisidir. Halihazırda öğrenmiş ve doğruluğunu kabul etmiş olduğumuz bir şeyin daha iyi bir çözüm üretmemizi engellemesidir. Evet, doğru duydun, bu durumda bizi engelleyen aslında farkında olmadan bizzat yine biz oluyoruz. Geçmiş deneyimlerden çıkardığımız derslere bazen öyle sıkıca tutunuruz ki, yeni olasılık ve çözümler gözümüzün önünde durduğu halde onları göremez oluruz.

31 Mayıs 1880’de Kraliçe Sanandha Kumariratana, Bangkok’un dışındaki Bang Pa-In’de bulunan yazlık evine giderken gemisi fırtınada alabora olur. Kraliçe nehre düşer ve şaşırtıcı bir şekilde etrafında onu gören herkes sadece izlemekle yetinir. Sebebi ise kraliyet ailesine dokunulmasını yasaklayan kanundur. Kraliçe, 1880 yılının Mayıs ayının sonunda ölüm gününde hamiledir ve yüzlerce insanın önünde boğularak ölür. İşte bu akıl almaz örnek, bir toplumun üzerindeki güçlü bir Einstellung etkisi örneğidir. Bu dramatik örnekte doğru çözüm ölmekte olan birinin hayatını kurtarmanın, onun dokunulmazlığından daha önemli olduğunu görebilmektir, ancak etki o kadar büyüktür ki yüzlerce insandan biri bile bu adımı atamamıştır.

Farkında olmasak da gündelik hayatımızda da bu etkiyi sık sık deneyimleriz. Örneğin geçmişte bir ilişki yaşadın ve partnerin Kova burcuydu. Dürüst ve sağduyulu biri olmadığı için birtakım problemler yaşadın ve sonunda ilişki hüsranla bitti. Diğer Kova burcu erkekleri aynı sorunlu kefeye koymak ve onlara karşı önyargılı olmak yoğun bir Einstellung etkisi örneğidir. Buradaki “Kova burcu” tanımlamasının yerine senin için ilişkide sorun yaratmış olan her sıfatı koyabilirsin; lise mezunu, üniversite mezunu, sarışın, esmer, anne kuzusu, mantıklı, duygusal, enerjik vs. vs. Bu elbette çok basite indirgenmiş bir örnek. Ancak yaşananlar içinde birçok farklı değişken olduğu halde deneyimi bu değişkenlerden bağımsız bir ya da birkaç özelliğe bağlayıp, burada yaşanan problemi diğerlerine genelleme eğilimi, sonraki deneyimlerimizde hata yapma ve doğru davranmama olasılığımızı artırıyor.

Başka bir örnek; “dostların söyledikleri paylaşılmaz” gibi bir inancın vardır. Ancak öyle bir durumda kalırsın ki adalet değerin dostunun söylediğini paylaşmaktan daha fazla önem arz eder. Dostun senin uyarılarına rağmen üstüne düşeni yapmamış ve bir diğer kişi dostunun bu tutumu yüzünden mağdur duruma düşüyor olabilir. Bu durumda sırf bu inancın yüzünden doğru hissettireni yapmamak, değerlerinle çelişeceğin için kendini kötü hissetmene sebep olabilir. Peki bu etkiyi fark etmenin ve üstesinden gelmenin yöntemi nedir? Cevap muhakeme gücünü devreye sokmak.

Muhakeme gücü: Tüm görüş ve bakış açılarını, kendi inançlarından bağımsız, tarafsız biçimde değerlendirme, tüm yönleriyle ele alma, geniş bakabilme becerisi.

Muhakeme gücüne ihtiyacımız olduğunda kendimize şu soruları sorabiliriz;

1. Savunduğun düşüncenin tam tersi nasıl savunulabilir? Özellikle içinde bulunduğun bağlamda bu soruyu değerlendir.
2. Karşı olduğun fikri savunan / yansıtan kişiyi dikkatle dinle / izle. Kendine dürüst olacak şekilde haklı olabileceği noktaları görmeye çalış.
3. Madalyonun öbür yüzünü gör. Çok yanlı olduğunu hissettiğin durumlarda olayın farklı yönlerini göz ardı etmediğinden emin ol.

Bazen inançlarımız ve görüşlerimiz o kadar güçlü hale gelir ki, bizim gerçeği görebilmemizin önünde kocaman bir duvar gibi durabilirler. Bu duvarı fark etmeyip ortadan kaldırmadığımızda, Einstellung etkisini ve sonuçlarını hayatlarımızın her alanında hissetmeye devam ederiz. Oysa muhakeme gücümüzü kullanarak gerçeği kuşbakışı görmek için çaba gösterdiğimizde doğru davranma olasılığımız artar. Kova (ya da o boşluğa koyduğun herhangi bir sıfata sahip biri) olduğu halde harika bir ilişki yaşayabileceğin birini kaçırmaz, değerlerinle çelişecek davranışlarda bulunmaz, eski kalıpların yüzünden sorunlara takılmak yerine, daha iyi çözümler üretebileceğin alternatif bir gerçeklikte daha tatmin yaşamayı tercih edebilirsin.

Bu dönemde online bireysel danışmanlık almak istersen, bilgi için [email protected] adresine mail atabilirsin. Pozitif psikoloji pratikleri ve hayat deneyimlerimi paylaştığım Instagram hesabıma buradan, Youtube kanalıma ise buradan ulaşabilirsin.
Kocaman sevgiler…

İlginizi çekebilir: İlişkileri sağlamlaştıran mutluluk pratiği: Aktif yapıcı karşılama