Fırsat maliyeti (opportunity cost) nedir, günlük hayatın içinde nasıl yer alır?

Modern dünyanın sonsuz alternatiflerle dolu olduğu su götürmez bir gerçek. Bu nedenle, sizin için doğru olan bir fırsatı seçmek zor olabilir. Kendinizi işinize devam edip etmeme konusunda kararsız ya da bir şeyi satın alırken ona gerçekten ihtiyacınız olup olmadığını düşünürken bulduysanız yaşadığınız bu durumlar sonsuz alternatiflere örnek oluşturabilir. Peki, seçenekler bu kadar çokken birini seçip diğerlerini elediğinizde elde edeceğiniz fırsatı ya da bu yaptığınız seçimin maliyetinin gerçekte ne olacağını hiç düşündünüz mü? Bu konuda yol gösterici bir yöntem var ki hepimiz için aslında doğru karar vermeyi ve ince eleyip sık dokumayı mümkün kılıyor: Fırsat maliyeti veya literatürdeki adıyla opportunity cost.

Fırsat maliyeti (opportunity cost) nedir?

Ekonomi alanında, fırsat maliyeti, bir seçeneği başka bir iyi seçeneğe tercih ettiğinizde vazgeçmeniz gereken değerdir. Hangi projeleri takip etmeniz gerektiğine karar vermekten, fazla mesai yapmak yerine sevdiklerinizle vakit geçirmeye kadar pek çok duruma uyarlanabilen bir konsepttir ve çoğu insan fırsat maliyetlerini gözden kaçırır.

Ekonominin temel ilkelerinden biri kaynakların kıtlığıdır. Yani, sahip olunan para, özgürlük, zaman gibi kaynaklar sınırsız değildir. Bu nedenle bir seçim yapmak, birçok harika fırsattan vazgeçmeyi gerektirir. Her alternatifin kendince benzersiz artı ve eksileri vardır. En basit örnekler günlük satın alımları içerir. İhtiyacınız olan her şeyi satın alamayacağınız için ürünleri, ödeyeceğiniz para miktarını ve alacağınız mal veya hizmetleri karşılaştırma eğilimine girersiniz. Çünkü karar verirken üretkenliğinizi ve verimliliğinizi artırmak için önceliklere sahip olmanız gerekir. Ne zaman bir şeyi seçseniz, diğer alternatiflerden vazgeçersiniz. Bir şeyin gerçek maliyeti, onu elde etmek için vazgeçmeniz gereken şey/şeylerdir.

Fırsat maliyeti neden önemlidir?

Ekonomistler fırsat maliyetine baktıklarında iki tür düşünürler: Explicit ve implicit; yani belli/açık olan ve dolaylı/ima edilen.

Açık: Bunlar, belirli bir eylem planı uyguladığınızda ortaya çıkan maliyetlerdir. Bu maliyetler genellikle bir kararla ilişkilendirilir; hisse senedi alımları, kamu hizmetleri, kira gibi ücretleri içerir. Akla gelen daha direkt ödemelerdir.

Dolaylı: Bunlar, bir eylem planından vazgeçerek maruz kalabileceğiniz veya elde edemeyeceğiniz maliyetlerdir. Dolaylı oldukları için tanımlanması zordur. Diğer bir alternatifi seçseydiniz elde edebileceğiniz faydaları veya geliri temsil eder.

Fırsat maliyeti sadece ekonomide değil, gerçek hayatta da önemlidir. Bir şeyi elde etmek için vazgeçilen şey veya şeyler fırsat maliyetinin ta kendisidir. Örneğin, belirli bir markayı satın almayı seçerek, diğer tüm ikameleri satın alma ve deneme fırsatını kaybedersiniz.

Birçok insanı etkileyen bir diğer büyük ikilem de bir iş kurmak veya kariyerlerini ilerletmeyi seçmektir. İlk başta, yeni bir iş kurmanın maliyeti, bu yolu izlemeyi iki kez düşünmenize neden olabilir. Ancak, bir iş kurmak birçok fırsatı da beraberinde getirir. Öte yandan, kariyerinizi ilerletmek, yeni beceriler geliştirmenize ve hayatta ilerlemenize de olanak sağlayabilir. Bununla birlikte, girişimcilerin istihdam edilenlere göre istediklerinden daha fazlasını elde etme eğiliminde olduklarını da fark edebilirsiniz. Bir iş kurmayı seçerseniz, kariyerlerini ilerletmeyi seçenlere kıyasla daha zor zamanlar geçirebilirsiniz. Ancak uzun vadede hedeflerinize ulaşmanız da mümkündür. Yani, oldukça zor bir seçimdir ve iki seçeneğin de kendine göre artı ve eksileri vardır. Bu tür durumları analiz etmek, fırsat maliyeti kavramını anlamanıza ve fazla çaba harcamadan en iyi kararı vermenize yardımcı olabilir.

Fırsat maliyetinin Üretim Olanakları Eğrisi ile ilişkisi

Üretim Olanakları Eğrisi, iki emtianın üretimi arasındaki kaynak tahsisi ile bağlantılı ödünleşimleri (bir şeyi elde etmek için başka bir şeyden vazgeçme) gösteren bir modeldir. Örneğin, bir yöneticinin çalışma saatlerini toplantılar ve görevlerini tamamlama arasında bölüştürdüğünü varsayalım. Bu Üretim Olanakları Eğrisi, mevcut kaynakları kullanarak üretkenlik oranını gösterecektir: Şöyle ki, bu yönetici toplantılar için 3 saat kullanırsa; sadece 4 görev yapabilir. Ancak 2 saatlik görüşme süresinden vazgeçerse 10 görevi tamamlayabilir. Toplantı için ayırdığı 2 saat, daha fazla görevi tamamlamak için yer açar; bu, fırsat maliyetidir.

Her maliyetin parasal olmadığını unutmamalısınız. Fırsat maliyeti, genellikle bir malın üretilmesi veya bir faaliyetin sürdürülmesi için bir ürün, hizmet veya faaliyetten ne kadar vazgeçilmesi gerektiği ile ifade edilir. Örneğin, yeni bir telefon almaya karar verirseniz, bu eylemin maliyeti yalnızca telefon için ödeyeceğiniz ücret değil; aynı zamanda bir kişisel gelişim kursuna kaydolmaktan vazgeçişinizdir.

Fırsat maliyeti örnekleri

Ne yazık ki hayatta istediğimiz her şeye sahip olamayız. Çünkü istekler sınırsız da olsa zaman, para, hizmet, mal veya fırsatlar sınırlı olacaktır. Bu sınırlılık, bizi seçim yapmaya zorlar ve bu da yaptığımız seçimlere bağlı olarak çeşitli maliyetler ortaya çıkarır ve diğer alternatiflerden vazgeçmek zorunda kalırız. İşte birkaç fırsat maliyeti örneği:

İş yerinizdeki başarılarınızdan dolayı ikramiye aldınız. Bu parayı yeni beceriler geliştirmek için bir kursa kaydolarak kullanabilir veya tatile çıkabilirsiniz. Bu örnekte kursa kaydolmayı seçerseniz fırsat maliyeti gidemediğiniz o tatildir.

Bir başka örnekte ise düşünün ki yıllardır para biriktiriyorsunuz. Hesabınızdaki parayı daha iyi gelir elde etmek ve faiz kazanmak için bankaya yatırmakla kişisel gelişiminize katkı sağlayacak bir seminere kayıt olmak arasında seçim yapmaya çalışıyorsunuz. Eğer paranızı bankaya yatırırsanız bu sayede daha hızlı gelir elde edebilirsiniz; ancak fırsat maliyetiniz, hayatınızın farklı yönlerinde ilerlemenize yardımcı olacak önemli becerilerin geliştirilmesidir.

Fırsat maliyeti nasıl hesaplanır?

Matematik problemlerini çözmek için formülleri kullanmanız gerekir. Fırsat maliyetini hesaplamak da bir matematik problemi gibi görünse de, tanımlanmış bir formülü yoktur. Daha önce de söylediğimiz gibi, fırsat maliyeti, vazgeçilen alternatifin değeridir. Değer; zaman, para ve memnuniyetle ölçülebilir. Bu nedenle, fırsat maliyetlerini hesaplamanın formülü olmasa da matematiksel bir yolu vardır. En basit yol, vazgeçtiklerinizin elde ettiğinize oranını bulmaktır. Böyle düşündüğünüzde fırsat maliyetinizi hesaplamak kolaylaşabilir:

Fırsat Maliyeti = Ne Vazgeçersin / Ne Kazanırsın

Bu genele uygulanabilen bir matematiksel yoldur. Öte yandan, iş dünyasında fırsat maliyetini hesaplamak için girişimciler şunu kullanabilir:

Fırsat Maliyeti = Gelir – Ekonomik Kar

İş dünyasında fırsat maliyetini anlamak için ekonomik kârın ne olduğunu bilmeniz gerekir. Ekonomik kâr, bir işletmenin hem dolaylı hem de açık maliyetleri düşüldükten sonra kazandığı paradır. Buradaki ana fikir, işletmenin büyümek ve gelişmek için fırsat maliyetleri üzerinden gelir elde etmesi gerektiğidir. Bir kuruluş ekonomik bir kar elde edemezse, sonunda başarısız olacaktır. İşletme sahibi işletmeden ayrılmak zorunda kalacak ve mevcut kaynaklar başka amaçlarla kullanılacaktır.

Çoğu insan için fırsat maliyetini feda etme ve kazanma açısından düşünmek mantıklıdır. Özellikle önemli kararlar alırken fırsat maliyetini hesaplamak herkes için önemli olmalıdır. Fırsat maliyeti hesaplamalarını kullanmak, neyin değerli olduğunu belirlemenize ve vazgeçilen alternatifin getirilerini belirlemenize olanak tanır.

Hayatın içinden fırsat maliyetleri

Hayatın içindeki çoğu durum, fırsat maliyeti etrafında döner. Her seçim yaptığınızda, seçmiş olabileceğiniz diğer alternatifleri otomatik olarak kaybedersiniz. Karar verme sürecinizi etkileyen öncelikleri bu şekilde yaratırsınız. Fırsat maliyeti her zaman para ile ilgili olmaz. Örneğin, fiziksel fiyatı olmayan bazı şeyler için fedakarlık yapabiliriz. Fırsatların sahip olabileceği birçok gizli maliyet vardır ve her kararın bir maliyeti vardır. Maliyet, direkt veya dolaylı olabilir.

Örneğin, Netflix size sadece aylık ödediğiniz bedele mal olmaz, aslında zamanınıza da mal olur. Ya da sosyal medya tam olarak ücretsiz sayılmaz; çünkü odaklanmanızdan çalar. Fast food bir menü, size yalnızca ödediğiniz menü ücretine mal olmaz; sağlığınızı da tehdit eder. Dahası, fazla mesaiye kaldığınızda yalnızca işte geçirdiğiniz zamanınızdan değil; sevdiklerinize harcayacağınız keyifli anlardan da feragat etmiş olursunuz.

Yani, hayatta yaptığımız her seçimin kaçınılmaz bir fırsat maliyeti var. O nedenle kişisel kararlarınızı verirken mutlaka bunları göz önünde bulundurmalısınız. Fırsatlar, duygusal veya kişisel nedenlerden dolayı benzer maliyetlere sahip olabilir. Bu gibi durumlarda net bir tavır sergilemek ve burada ele aldığımız ipuçlarını kullanmak, doğru kararları vermenize ve üretkenliğinizi artırmanıza yardımcı olabilir.

Kaynak: Bu içerik lifehack.com’da yer alan What Is Opportunity Cost And How to Calculate It? başlıklı yazıdan çevrilmiştir.

İlginizi çekebilir: Uruguay’ın efsane lideri ‘El Pepe’den 47 saniyelik hayat dersi: Para harcarken aslında neyi harcıyoruz