Finansal okuryazarlık nedir, nasıl geliştirilir?

“Yapabileceğiniz en iyi yatırım kendinize yaptığınız yatırımdır… Ne kadar çok öğrenirseniz o kadar çok kazanırsınız.” -Warren Buffett

Finansal okuryazarlık, finansal süreçleri anlama ve etkin bir şekilde kullanma yeteneğidir. Çağımızın eğitim sisteminde okullarda öğretilen bir ders değildir. Fakat para ile işi olan herkesin edinmesi gereken bir beceridir. Kazançlarımızı daha iyi yönetebilmek, kendimizi kayıplara karşı koruyabilmek, geleceğimizi planlayabilmek, tasarruf edebilmek ve tasarruflarımızı daha iyi değerlendirebilmek ancak finansal bilgimizi artırmakla mümkün olabilir.

Bilgi, güçtür. Bilen birini kandıramazsınız. Dolayısıyla finansal okuryazarlık sadece kendimizi maddi açıdan güçlendirmemize yaramaz, aynı zamanda dolandırıcılığa karşı da gardımızı almamızı sağlar.

Bilmediğiniz bir orman yoluna haritasız veya pusulasız girer miydiniz? Kulaktan dolma birkaç teknik bilgi ile bir ameliyat yapmayı dener miydiniz? B sınıfı ehliyetinize güvenip, “çok da farklı olamaz” diye düşünerek bir geminin dümenine geçer miydiniz? Finans da böyle bir alan. Yetersiz bilgi ile alınan yanlış kararların sizi ve belki de birlikte yaşadığınız başka kişileri çok ciddi etkileyebildiği bir konu bu. Kulaktan dolma bilgilere, bir arkadaşın arkadaşından alınan tüyolara güvenip zaman ve emek vererek kazandığınız paranız bir anda toz olabilir.

Tüm bu sebeplerden ötürü ekonomiden anlamak, para yönetiminde ustalaşmak ve finansal okuryazarlık üzerine kendimizi geliştirmek, yapabileceğimiz en iyi yatırım olabilir.

Finansal okuryazarlığın ana unsurları

Hayatta kalmak için zorunlu olan, Maslow’un ihtiyaçlar piramidindeki en temel ihtiyaçlarımızı gidermek, hayatın her alanında birinci önceliğimizdir. Bunlar beslenme, su, giyinme ve barınma gibi zorunlu giderlerimizdir. Doğru bir bütçelemede kazancınız ile ilk önce bu ihtiyaçlarınızı giderecek bir planlama yaparsınız.

Zorunlu giderleri çıkardıktan sonra sıra birikim ve yatırım yapmaya gelir. Kendinize yıllık, beş yıllık ve on yıllık birikim ve kazanç hedefleri koyarsınız ve bu hedefe göre her ay kenara ne kadar para koymanız gerektiğini, bu paranın yeterince değerlenmesi için hangi yatırım araçlarını kullanacağınızı planlarsınız. Unutmayın; planlanmamış bir hedef, sadece gerçekleşmeyecek bir hayaldir.

Hedeflediğiniz tutara ulaşmak, gelir durumunuz ile uyuşmuyorsa, hedefinizi düşürmek yerine kazancınızı artırmaya odaklanırsınız. Bunu iş değiştirerek veya kendinizi geliştirip terfi alarak gerçekleştirebilirsiniz. Daha iyi maaşlı, daha yüksek bir pozisyona ulaşmanızı sağlayacak eğitim ve sertifikalar, size kazanç getirecek yatırımlardır. Ek gelir kaynakları oluşturmak da kazanç artışı sağlayarak hedeflenen tutara ulaşmanızı kolaylaştıracaktır.

Finansal okuryazar olmak sadece geliri yönetmek değil, gideri de kontrol altında tutmak anlamına gelir. Borç kötü bir şey değildir, hatta bizim gibi enflasyonist piyasalarda kazançlı bir yatırım aracı olarak dahi kullanılabilir. Fakat ipin ucunu kaçırırsanız yakalaması çok güç ve pahalı olur. Borç yönetimi iyi borç ve kötü borç arasında ayrım yapabilmeyi gerektirir. Böylece ödeyemeyeceğiniz bir borcun altına girmeden, dengenizi sarsmadan paranızı yönetebilir ve değerlendirebilirsiniz.

İstihdam, yatırım, kira, miras veya beklenmedik her gelir kaynağı farklı şekilde vergilendirilir. Vergi ödemelerinizi aksatıp bir de üzerine ceza ödememek için vergilerinizin takibini yapmak büyük önem taşır. Gelir vergisinde yüzde kaçlık dilime girdiğinizi bilmek, ekonomik istikrara olanak tanır ve gelir yönetimi yoluyla finansal performansı artırır. Gerekirse gelirden düşülen ve böylece daha az gelir vergisi ödemenizi sağlayan finansal güvence planları da yapabilirsiniz ama böyle bir plana ihtiyacınız olup olmadığını, vergi diliminizi ve ödeyeceğiniz vergi tutarını bilmeden anlayamazsınız.

Emeklilik için planlama yapmak, finansal okuryazarlığın son temel taşıdır. Emekli olduğunuzda geliriniz neredeyse yarıya düşer fakat masraflarınız beş kat artar. Tek bir emekli maaşına bel bağlayanların, gençken ve çalışıp kazanırken ilerisi için hazırlık yapmayanların hali ortada. Emeklilik planınıza ne kadar erken başlarsanız, ileriki yaşlarınızda o kadar rahat ve özgür olursunuz.

Peki, finansal okuryazarlığımızı nasıl artırabiliriz?

Kendinize finansal hedefler koyun

Hedeflerinize ulaşmak için ne kadar sürede kaç miktar biriktirmeniz gerektiğini hesaplamalı, gelir-gider tablosu yapmalı, giderlerinizi hangi kalemlerden kısacağınızı düşünmeli, giderlerden kısmanın bile gerekli birikim miktarına yetmediği noktada ek gelir kaynakları bulmaya kafa yormalısınız. Tüm bu planlama size gerekli motivasyonu sağlayacak ve neyi bilmeye ihtiyacınız olduğunu görmenizi sağlayacaktır.

Finans alanında kitaplar okuyun

Bilgilenmek denildiğinde ilk akla gelen yöntem, ilgili alanda yazılı kaynaklara yönelmektir. Ekonomi bilginizi artıracak, her kesimden ve seviyeden kişiler için yazılmış harika kitaplar mevcut. İşin uzmanları tarafından yazılmış kitaplara zaman ayırmak finansal okuryazarlığınızı artıracaktır.

Online bilgi kaynaklarından yararlanın

Kitap okumak size göre değilse, dijital kaynaklardan da bilgi edinerek kendinizi geliştirmeniz mümkün. Ekonomi, yatırım ve bütçeleme konularında içerikler hazırlayan blogları takip edebilir, videoları izleyebilirsiniz.

Finans haberlerini takip edin

Finans haberlerini takip edin, ilk başta anlatılan hiçbir şeyi anlamasanız bile. Finans diline aşina olmanız, kelime dağarcığınızı geliştirmeniz ve en önemlisi, piyasadaki değişimlere hâkim olup neyin neden değiştiğini anlayabilmeniz için güncel haberleri takip etmeniz çok önemli.

Harekete geçin

Kullanılmayan bilgi, hamallıktır. Bilginin yarısı teorik ise diğer yarısı pratikte kazanılır. Öğrendiklerinizi uygulamaya geçirip, kaybetmeyi göze alabileceğiniz bir tutar ile yatırım yapmaya başlayın. Hatalar yapacak, kayıplar yaşayacaksınız. Bu harika! Bazen kazanırız, bazen de öğreniriz. Hatalarınızdan öğrendiklerinizi okuyup öğrendikleriniz ile birleştirin. Böylece, daha büyük finansal adımlar atmaya hazır olduğunuzda neyi yapmamanız gerektiğini biliyor olacaksınız.

Birikim, vergi indirimi, emeklilik planlaması ve başka pek çok sorunuz için bana ulaşabilirsiniz. Sorularınızı yanıtlamaktan ve elimden geliyorsa yardımcı olmaktan memnuniyet duyarım.

Bir sonraki makalemde görüşmek üzere. Güvende kalın.

Kaynaklar:

• Finansal Okuryazarlık: Bilmek Ya Da Bilmemek, İşte Bütün Mesele Bu. Doç. Dr. Esra Alp Coşkun, Bilim ve Teknik, Aylık Popüler Bilim Dergisi, Aralık 2023 Yıl:57 Sayı:673
• Financial Literacy: The cognitive understanding of financial components and skills – Corporate Finance Institute.
• Why Financial Literacy Is Important And How You Can Improve Yours. Ture TemplinTamplin, Forbes, October 6, 2023.

İlginizi çekebilir: Finansal bahar temizliği: Adım adım bütçe yenileme