Duygularımızın yöneticisi: Bilişler

İnsanların duygu ve davranışları, olayları yorumlama biçimlerine göre belirlenir. Bir kişinin neler hissettiğini belirleyen şey kişinin kendisine, hayata ve içinde bulunduğu duruma dair kendi düşünceleridir.

Yaşanan bir olay, farklı insanlar üzerinde farklı etkiler bırakır. Bunun nedeni, her bireyin olaya farklı anlamlar yüklemesidir. Olayın kendisi duyguları belirlemez. Duyguları belirleyen şey olaya yönelik kişinin “bilişleri” yani düşünceleridir. Bu bilişler (düşünce yapısı) kişinin çocukluğundan itibaren gelişmeye başlar. Henüz çocukken kendimize, hayata ve çevremizdeki kişilere dair düşünce yapımız oluşur.

Aynı olaya karşı her birey farklı anlamlar yükleyip çok farklı duygular hissedebilir. Yüklenen bu anlamlar olumsuz yüklü ise hissedilen duygu da olumsuz olacaktır.

Yaşanan olay aynı olsa da farklı bireylerin farklı anlamladırmalarına bir örnek verelim: Yolda bir tanıdığımızla karşılaştığımızı, ancak onun önümüzden öylece geçip gittiğini düşünelim. Bireyin düşüncesi; “Bana selam vermedi, beni önemsemiyor.” olursa mutsuz veya değersiz hissedebilir. Bireyin düşüncesi; “Dalgın olmalı herhalde, beni görmedi.” şeklinde olursa birey herhangi bir olumsuz duygu yaşantılamayacaktır.

Olumsuz bilişlere örnekler:

• “Bu işi yapamazsam başarısızım.”
• “İnsanların hakkımda ne düşündüğü değerimi belirler.”
• “Hiçbir şey değişmeyecek.”
• “Yetersizim.”
• “Beni beğenmez.”
• “Hayatta hiçbir şey istediğim gibi olmayacak.”
• “Çevremdeki insanlar benden daha üstün.”
• “Saygı duyulan biri olabilmek için herkesin onayına ihtiyacım var.”
• “Değer verilmeye layık değilim.”
• “Mükemmel olmazsam insanlar tarafından sevilmem.”
• “Olduğum gibi kabul görmem mümkün değil.”

Olumsuz biliş yapısı, kişinin hem duygu dünyasına hem de davranışlarına direk etki eder. Olumsuz bilişlere sahip olan bireylerin depresif ve kaygılı bir duygu dünyası vardır. Davranışları da harekete geçmeye dair pasif, umutsuz ve çekingen olur.

Bu bilişlerin oluşumu çocukluğumuza dayanır. Ebeveynlerimizden, arkadaşlarımızdan, sosyal çevremizden aldığımız mesajlarla oluşan bilişlerin değişmesi için farkındalık gerekir.

İlgili yazı: Bilişsel davranışçı terapi nedir, ne işe yarar?

Terapilerde kişinin olumsuz duygularına sebep olan çarpıtılmış düşüncelerine dair farkındalık kazanılır. Bilişsel davranışsal terapide amaç; kişinin işlevsel olmayan ya da çarpıtılmış düşüncelerini yeniden yapılandırmaktır. Düşüncede oluşan değişiklik kişinin duygularının ve davranışlarının da değişmesini sağlayacaktır.