Daha önce hiç kendinizi çok da önemli olmayan bir karara takılırken veya herhangi bir şekilde karar vermekten kaçınırken bulduğunuz oldu mu? Diyelim ki aralarından seçim yapabileceğiniz birkaç seçeneğiniz ve bir avuç dolusu takıntınız var. Başka şeyler kolayca dikkatinizi dağıtıyor, kendinizi bunalmış hissediyor ve nihai kararı vermekten kaçınıyorsunuz. İşte araştırmacılar bu davranışı son otuz yıl içinde defalarca kez araştırdılar ve buna “kararsızlık”, “karar vermeyi erteleme” adını verdiler.
Kararsızlık nedir?
Kabul edelim, önemli ya da önemsiz her gün yapmamız gereken çok fazla seçim var. Ve bazen karar vermek hiç kolay olmuyor. Hatta çoğunlukla kendimize “Neden bu kadar kararsızım” diye sorarken buluyoruz kendimizi. Peki kararsızlık ne demek?
Kararsızlık, en basit haliyle karar vermekte zorlanmak anlamına geliyor. Kararsız kaldığınızda iki veya daha fazla seçenek arasında bir seçim yapamaz, hatta harekete geçemezsiniz. Kararsızlık sizi arada ve belirsizlik içinde bırakır. Kendinizi bunalmış ve endişeli hissetmenize neden olur.
Bununla birlikte kararsızlık hepimizin başına gelir. Oldukça insani ve normal bir durum olsa da sürekli olarak karar vermekte zorlanmak, hayatınız üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Kararsızlık temel olarak eylemsizliğe yol açar, bu da size paraya, zamana, kaçan fırsatlara mal olur. Öz saygınız zarar görebilir, aşırı stresli ve endişeli hissedebilirsiniz. Hatta sonunda depresyona dahi yol açabilir. Peki neden zor karar verilir?
Neden karar vermekte zorlanırız?
Eğer yukarıdaki tüm betimlemeler size de çok tanıdık geliyorsa doğru yerdesiniz. Kararsızlık, hepimize bir sıkışmışlık hissi getiriyor. Bu noktada kararsızlığın olası nedenleri üzerine düşünmek, sorunu çözmede herbirimize yardımcı olabilir:
1. Çok fazla seçeneğe sahip olmak
Diyelim ki canınız tatlı bir şeyler çekti ve bir pastaneye girdiniz… Cam raflarda birbirinden güzel bir sürü tatlı duruyor. Siz de önünde düşünüp duruyor, hangisini seçeceğinize bir türlü karar veremiyorsunuz… İşte zaman zaman kararsız kalmanızın bir nedeni bu olabilir. Çok fazla seçenek varken doğru karar nedir? Ya yanlış seçeneği seçerseniz? Bunun gibi düşünceler zihninizde dönüp durabilir.
2. Mükemmeliyetçilik ve başarısızlık korkusu
Eğer mükemmeliyetçi biriyseniz muhtemelen asla başarısız olmak istemezsiniz, bunun sonucunda da kararsızlıkla mücadele edersiniz. Çünkü karar vermeyi ve seçeneklerinizi “doğru” veya “yanlış” olarak görürsünüz ve kesinlikle “yanlışı” seçmek istemezsiniz. Her zaman yakalanması zor olan “mükemmel kararı” kovalarsınız ama ne yazık ki böyle bir şey yoktur… Tüm bunlar sonuçta kararsızlığa yol açar.
3. People pleasing (İnsanları memnun etme çabası)
Sürekli kararsızsanız belki de nedeni bir people pleaser olmanızdır. Bir people pleaser, karar almadan önce her zaman başkalarını düşünür. Acaba hangisi onları daha mutlu ederdi? Peki ya siz? Sizin istekleriniz ne olacak?
Başka bir ifadeyle, insanları memnun etme önceliğine sahip biriyseniz, kararsızlık size kendisini iki farklı şekilde gösterir:
- Sizin istediğiniz şey ile başkalarının istedikleri arasındaki mücadele.
- Hangi seçeneğin başkalarını en mutlu edeceği arasındaki mücadele.
Bir randevuya çıktığınızı ve partnerinizin size nerede yemek yemek istediğinizi sorduğunu hayal edin. Siz Çin yemeği yemek istiyorsunuz ama karşınızdakinin Meksika mutfağını tercih ettiği bilgisine de sahipsiniz. Sonuçta Meksika mutfağını seçerek onu üzmeyecek bir karar alıyorsunuz… Partnerinizle, arkadaşlarınızla, çocuklarınızla ve ailenizle bu tür akıl oyunları oynamanın ilişkileriniz üzerinde de olumsuz etkileri olabileceğini unutmayın.
4. Güven eksikliği ve kendinden şüphe
“Neden bu kadar kararsızım” sorusunun bir başka nedeni de, özgüven eksikliği yaşamak ve kendinden şüphe duymak olabilir. Söz konusu kararlar olduğunda, hangi yöne gitmek istediğinizi veya gitmeniz gerektiğini bilebilir, ancak yine de kendinizi güvensiz hissedebilirsiniz. Kendinizden şüphe duyduğunuzda ve kendiniz hakkında ikinci bir tahminde bulunduğunuzda ise ertelemeye ve karar vermeyi ertelemeye başlarsınız.
5. Overthinking (Fazla düşünmek)
Overthinking, yukarıda saydığımız birçok nedenle bağlantılı olabilir. Ve tıpkı onlar gibi, karar verme yeteneğinize ciddi zarar verebilecek bir şeydir. Eğer bir aşırı düşünenseniz her olası kararı tüm açılardan inceleyebilir, “Ya şu olsaydı” döngüsüne kapılabilirsiniz. Bunun nedeni ise başarısız olma, mükemmeliyetçilik veya insanları memnun etme çabası olabilir. Aşırı düşünmenin sorunu ise büyük resme bakmayı unutmaktır.
6. Değişim korkusu
Kararsızlığın bir diğer yaygın nedeni ise değişimden korkmaktır. Çoğu insan kendi konfor alanında kalmayı sever, çünkü orası rahat ve güvenlidir. Konfor alanının dışına çıktığınızda ise bilinmeyenin içindesinizdir ve bu da her insan için bir parça korkutucu olabilir. Ama büyümek ve kendinizi geliştirmek istiyorsanız değişim şart! Dolayısıyla, değişiklik istemediğiniz, ondan korktuğunuz ve statükoyu alt üst etme riskini almak istemediğiniz için karar vermekte zorlanıyor olabileceğinizi de göz önünde bulundurmanızı tavsiye ederiz.
“Çok kararsızım ne yapmalıyım”: Kararsızlık sorunu nasıl çözülür?
Peki, karar veremeyen insan ne yapmalı? Eğer kararsızlıkla mücadele ediyorsanız, bunun üzerinde çalışabileceğiniz bir şey olduğunu bilin. Yani biraz çaba ile karar verme sürecini kolaylaştırabilirsiniz. Karar vermede daha iyi olmak için aşağıdaki ipuçlarından yardım alın:
- Kararsız kaldıysanız, kendinize bir korkunuz olup olmadığını sorun. Dilerseniz düşüncelerinizi yazarak korkularınızla yüzleşin ve şu anda sizin için en doğru kararı verin.
- Bir kararı fazla düşünmek sizi hiçbir yere götürmez. Bu nedenle düşünmek konusunda bir zaman sınırı belirleyin.
- Seçeneklerinizi birden ona kadar derecelendirin ve hangi seçeneğin sizin için en iyi olacağını kendinize sorun. Hangisi size iyi gelecek? İçgüdülerinizi takip edin ve en yüksek puan alan kararı seçin.
- Küçük adımlarla başlayın. Örneğin buzlu kahve mi yoksa limonata mı içmek istiyorsunuz? Bunun gibi verilecek önemsiz bir karar varsa, oradan başlayın ve zamanla daha büyük kararlar alın.
- Kendinizi kararsızlıkla mücadele ederken bulduğunuzda “5 kuralını” uygulayın. Alacağınız kararın 5 dakika, 5 ay veya 5 yıl sonra sizin için önemli olup olmayacağını kendinize sorun. Cevaptaki zaman aralığı ne kadar kısa olursa, vereceğiniz kararın etkisi de o kadar küçüktür. Cevabınız “5 yıl” veya daha uzunsa o zaman karar hakkında düşünmek için kendinize sınırlı bir süre verin, süre dolduğunda bir karar alın.
- Güçlü yanlarınızın neler olduğunu düşünün ve sonra bunları karar verme sürecinize nasıl dahil edebileceğinizi düşünün.
- Çok fazla seçenek varsa, onları sadece ikiye indirmeye çalışın.
- Hayatınızdaki güvendiğiniz bir kişiden tavsiye isteyin. Ancak yine de kararı veren siz olmalısınız, onlar değil; unutmayın.
Sonuç olarak karar vermek her zaman kolay değildir, ancak karar verme konusunda emin olun siz de herkes kadar yeteneklisiniz. Karar verme süreçlerini kolaylaştırmak konusunda adım atmaya istekli olun ve zamanla kendinizdeki olumlu değişiklikleri gözlemleyin.
Kaynaklar: psychologytoday, happierhuman
İlginizi çekebilir:
- Sağlıklı karar verme sürecinin 6 adımı
- Nasıl karar verirsiniz?: Orada olmak, olanı görmek ve akışın kendisi olmak
- Karar verme stilleri: Hep en iyisini arayanlardan (maximizer) mısınız, yoksa elinizdeki seçeneklerle tatmin olanlardan (satisficer) mı?
- Karar vermek bizi neden zorlar: Karar verme sorumluluğuna yakın bir bakış