Yeme bozuklukları uzun zaman bazı klişelere dayandırıldı. Bu rahatsızlıkların yalnızca kadınlarda görüldüğüne ve bu kadınların da çoğunlukla maddi durumu iyi ailelerin tek ya da ilk çocuğu olarak büyüdüğüne inanılıyordu. Hatta o kadar ki, yeme bozukluklarına güya sadece beyaz ırktan olan kadınlar yakalanıyordu. Bu tür basmakalıp fikirler artık yerlerini doğrulara bırakmaya başladı.
Günümüzde anoreksiya ve bulimiya gibi yeme bozukluklarının kültür, ırk, etnik köken ya da sosyal-ekonomik farklılıklara, cinsiyete ve dini inanışlara bakmadan toplumun her kesiminde görüldüğünü biliyoruz. Yeme bozukluklarının kadınlarda olduğu kadar erkeklerde de, özellikle son zamanlarda tırmanışta olduğunu istatistikler ispatlıyor.
Yeme bozukluklarını nasıl tanımlarız? Sebepleri nelerdir?
Yeme bozuklukları, en az depresyon ya da kaygı bozukluğu kadar ciddi psikolojik rahatsızlıklardır. Yeme bozukluğu olan kişiler, hoşlanmadıkları duygularla ya da hayatlarında karşılaştıkları zor durumlarla mücadele etmek yerine onlardan kaçmak ister ve bu kaçışı da yiyeceklerle sağlıksız ilişkiler kurmakta bulurlar. Yeme bozuklukları arasında en yaygın olan ise anoreksiya ve bulimiyadır.
Bu yazıyı, ergenlik dönemindeki çocuğunun yeme bozukluğu yaşadığından şüphelenen ya da yeme bozukluğu tanısı koyulan çocuğuna yardımcı olmaya çalışan ebeveynlere ve aile yakınlarına yönelik hazırladım. Yazının devamını okumadan önce yeme bozuklukları, nedenleri ve tedavi şekilleri hakkında daha geniş bir bakış açısı kazanmanın faydalı olabileceğini düşünüyorum. Bunun için aşağıdaki yazılardan yararlanabilirsiniz:
Yeme bozukluklarını tanıyın: Bu tür bir rahatsızlık yaşayan birine nasıl yardımcı olabilirsiniz?
Çocuğunuza bedenini sevmesi için yardım edebilirsiniz: Dikkat etmeniz gereken 3 şey
Yeme bozuklukları üzerine istatistikler
Anoreksiya nervozanın aile, mükemmeliyetçilik ve öz güven ile ilişkisi
Ebevynlerimizle ilişkimizin niteliği: Bağımlı olmadan bağ kurabiliriz
Ebeveyn olarak yeme bozukluklarıyla nasıl mücadele edebilirsiniz?
- İşaretleri fark edin. Yeme bozukları bazen kendilerini açıkça ele verir. Çocuğunuz yemeklerden sonra bilerek kusuyorsa ya da tümden yemeyi reddediyorsa, apaçık bir sorunla karşı karşıyasınız. Fakat bazen de çocuğunuz yeme bozukluklarıyla ilgili davranışları sizden saklayabilir.Yeme bozukluğu yaşayan herkesin çok zayıf ya da çok şişman olduğunu söyleyemeyiz. Yani fiziksel görünüşe bakarak çocuğunuzun yeme bozukluğu yaşayıp yaşamadığını anlayamayabilirsiniz. Kaldı ki çocuğunuz yeme bozukluğuyla mücadele etmesine rağmen kan sayımı gibi tetkikleri normal çıkıyor, hatta kızınız düzenli şekilde regl görmeye devam ediyor olabilir.Kısacası, yeme bozukluklarının vücutta yarattığı fiziksel tahribat kendini test sonuçlarında ancak yıllar sonra gösterebilir.
Peki, nasıl anlayacağız? Çocuğunuz yiyeceklere karşı kısıtlayıcı davranışlarda bulunuyor ve yemek saatlerinde kaygı içinde olup gün içinde aşırı egzersiz yapıyorsa kendinize şu soruları sormalısınız: Çocuğum gittikçe daha mı az besleniyor? Kendisine “bundan sonra şeker yok,” “et yemeyi bırakıyorum,” gibi kurallar mı koyuyor? Egzersiz programını bir gün bile aksatmıyor ve gittikçe ağırlaştırıyor mu? Sizle ya da başkalarıyla birlikte yemekten ya da dışarı yemeye gitmekten kaçıyor mu? Kendisini her gün belki de birden fazla kez tartıyor mu? Bu sorulara olumlu yanıtlar veriyorsanız, profesyonel destek almanın tam zamanı.
- Zaman kaybetmeden harekete geçin. Çocuğunuza yeme bozukluğu tanısı koyulduysa, zaman geçirmeden gerekli önlemleri almalı ve iyileşme sürecinin çok kolay geçmeyeceğini baştan kabul etmelisiniz. İyi haber: Erken tanı koyulduğunda ve rahatsızlığın geçmişi nispeten kısa olduğunda iyileşme oranları daha yüksektir; yani çocuğunuz yiyeceklerle ve egzersizle olan sağlıksız ilişkisini, vazgeçilmesi imkânsız bir alışkanlığa dönüşmeden yeniden ve sağlıklı şekilde kurabilir. Çocuğunuzun tedaviyi, hatta rahatsızlığını reddetme olasılığı oldukça yüksek. Size önemli bir şey olmadığını söylese de ve siz çocuğunuzla bir tür kontrol savaşına girmekten, onun sizden uzaklaşmasından korksanız bile mutlaka sorumluluğu üstlenmelisiniz. Özellikle yediklerini kısıtlama şeklinde tanımlayabileceğimiz anoreksiya nervozada, hastalar rahatsızlıklarını yadsımaya daha fazla eğilimlidir ve vücutlarına gerekli besinleri almayı, beslenme uzmanı ya da terapistle görüşmeyi reddederler. Yediklerini kısıtladıklarında kendilerini iyi hissettiklerini düşünebilirler ve vücutlarını kontrol ettiklerini sanıp dahası bunu bir başarı olarak görüp iyileşmeye direnebilirler. Yani, o yalancı kontrolü kaybetmekten korkarlar. Bu aşamada, tıbbi destek almanın yanı sıra çocuğunuza yeme bozukluklarıyla ilgili güvenilir kaynaklardan bilgiler, dokümanlar getirebilir ve onunla bu rahatsızlıkların ne kadar tehlikeli olduğunu konuşabilirsiniz. Tıbbi destek açısındansa bu rahatsızlıkların bütünsel bir tedavi gerektirdiğini, yani dâhiliye –psikiyatri– beslenme ve psikoloji departmanlarının birlikteliğine güvenmeniz gerektiğini söyleyebiliriz. Tıkanırcasına yeme bozukluğu yaşayan ve bundan utanıp veya kilo almaktan korkup yediklerini çıkaran ya da ölçüsüz egzersiz yapan kişiler yardım almaya bir nebze daha sıcak bakarlar. Bu aşamada, yine yeme bozuklukları hakkında bilgi verici dokümanları ve destek alabileceğiniz terapistler ile hastanelerin bir listesini çocuğunuzla paylaşıp ne yapacağınıza karar verebilirsiniz. Burada en önemli nokta, yargılayıcı olmaktan kaçınmanızdır. Başka bir mühim nokta ise kısıtlayıcı tipteki anoreksiya nervozadan iyileşmekte olan çocuğunuzun tıkanırcasına yeme epizotlarına benzeyen durumlarda bulunabileceğini bilmeniz ve bunu yeni bir yeme bozukluğu olarak algılamamanızdır. Anoreksiya nervozada kişinin bedeni uzun süre yeterince kalori almadığı, yani açlık modunda olduğu için, oluşan kalori eksikliğinin telafi edilmesi gerekir. Kısacası, çocuğunuzun bedeni beslenmeye açtır. Bedenin duyduğu ihtiyaç yerine gelip dengeye oturduktan sonra çocuğunuzun yeniden normal bir şekilde beslendiğini, açlık ve tokluk dürtülerine göre hareket ettiğini göreceksiniz.
- Kendinizi suçlamayın. Yeme bozukluklarının genetik faktörlere dayandığı biliniyor. Fakat bu, genleriniz yüzünden kendinizi suçlamanız gerektiği anlamına gelmez. Yeme bozukluklarının temelinde çoğu zaman bilinçsiz diyetler yatar. Bu türden bozukluklara yatkın genlere sahip birindeyse diyetler, rahatsızlığın ortaya çıkmasını tetikleyebilir. Kaldı ki yeme bozukluklarının son derece karmaşık bir doğası olduğunu ve genler dışında daha birçok sebebi olduğunu unutmayalım. Arkadaş baskısı, diyetler, travmalar, medyanın etkisi, geçiş dönemleri, atletizm ve mükemmeliyetçilik yeme bozukluklarına yol açan etmenlerden bazılarıdır. Ne yazık ki bunları çocuğunuzun hayatından çıkarmak mümkün değil. Bu türden zararlı ve yanıltıcı uyaranlara maruz kalmaya devam edecekler. Önemli olan nokta, yeme bozuklukları oluşmadan önce gerekli tedbirleri almanız ve çocuğunuzun daha küçük yaşlarda gerek yemekle gerek sporla sağlıklı ve dengeli bir ilişki kurmasına yol göstermenizdir. Hiçbir yiyecek hiçbir zaman ödül ya da ceza olarak sunulmamalıdır. Evinizdeki konuşmalarda hiçbir yiyecek “kötü” olarak etiketlenmemeli, bazı yiyeceklerin diğerlerinden daha “masum” olduğu izlenimi yaratılmamalıdır. Dengeli ve sağlıklı bir beslenmede her besin grubundan yiyeceğe yer vardır. Ayrıca, egzersiz de sağlıklı olmak ve zevk almak için yapılmalı, kilo kaybetmenin anahtarı olarak gösterilmemelidir.
Düşünsenize, sürekli olarak popüler diyetlerin, yiyeceklerdeki kalori ve yağ miktarlarının konuşulduğu, annelerin babaların kilolarından şikâyet edip durduğu ve her gün tartı üzerine çıktıkları bir ortamdan çocuklarınızın olumsuz etkilenmemesi mümkün mü? Çocuğunuzun ilk rol modelleri sizlersiniz ve siz onların gözünde her şeyin en iyisini bilen, en değerli varlıklarsınız. Ebeveyn olarak çocuğunuzun fiziksel özelliklerini değil yeteneklerini, karakterini, başarılı olduğu alanları öne çıkarmalı ve sahip olduğu içtenlik, şefkat ya da cömertlik gibi kişilik özelliklerinden dolayı güzel ve değerli olduğunu hissettirmelisiniz.
Vücudumuzu aç bırakmak pahasına az yemenin erdem, diyet yapmanın azimlilik, kilo vermenin en büyük başarılardan biri ve bedenimize zarar verecek boyutta spor yapmanın büyük bir güç olduğu algısını yaratan bir toplumda yaşıyoruz. Beyinlerimiz öyle yıkanıyor ki sürekli beden kontrolü yapmamızı öğütleyen bir sesle yaşıyor ve kendi kendimizin “yiyecek komiserleri” oluyoruz. Yine de, en azından evlerinizde böyle kirli konuşmalardan uzak durarak çocuklarınızı olası bir yeme bozukluğuna karşı koruyabilirsiniz. Yeme bozukluklarıyla mücadele etmek zor, sancılı ve uzun süren bir süreç. Ama umut var. Destek var. O halde derin bir nefes alın ve şimdi ailece iyileşmeye başlayın.
Kaynaklar:
https://psychcentral.com/lib/parents-important-in-the-prevention-awareness-of-eating-disorders/
https://psychcentral.com/lib/does-my-child-have-an-eating-disorder/
https://familydoctor.org/for-parents-eating-disorders-in-teens/
Eating Disorders from Inside Out (Dr. Laura Hill’in TED konferanslarından birinde yaptığı bu konuşmayı özellikle faydalı buluyorum. Dilerseniz, videoyu Türkçe altyazısıyla da izleyebilirsiniz.)
İlginizi çekebilir: Çocuğunuza bedenini sevmesi için yardım edebilirsiniz: Dikkat etmeniz gereken 3 şey