Çocuğun İnsan Hakları: Çocuklara yetişkin değil, çocukçu bir perspektifle yaklaşmak

Özgürlük… Öğrencilerime “Sizin için özgürlük nedir?” diye sorduğumda, farklı farklı cevaplar verdiler. Bazı çocuklar, öğretmen müdahalesi olmadan arkadaşlarıyla oyun oynamayı özgürlük olarak görürken, başka bir çocuk ilginç bir şekilde ödevini annesi karışmadan yapabilmesinin özgür hissettirdiğini dile getirdi. Diğer bir çocuk tek başına dans etmenin onun için özgürlük olduğunu söyledi. Bu cevaplar, çocukların eylemlerini herhangi bir yetişkin müdahalesi olmadan yapmak istediklerini gösteriyor.

Onlar, yeteneklerine güveniyorlar ama Holt’un (2000) da söylediği gibi, maalesef çocuklar her zaman yetişkinler tarafından sahipleniliyor ve kontrol ediliyor. Ve sandığımızın aksine çocuklar bu durumun farkındalar. Yetişkinler olarak çocuğun sesini duyma eğilimimiz olursa, ne kadar güzel ve uyumlu melodiler içerdiğini duyabiliriz aslında. Çünkü çocuklar yetişkinlerden ayrı bir tür değiller; yetişkinlerin çocukları her zaman korunmaya muhtaç bir konumda algılaması, üzerinde düşünmemiz gereken bir konu…

Yüksek lisans eğitimimde Zeynep hocamdan büyük keyifle aldığım “Çocuk Hakları” dersi, bu konu üzerine düşünebilmemi ve detaylı okumalar yapmamı sağladı. Bu konuda, dönüştürücü sürecimi tetikleyen bir diğer etmen de ders sürecinde yaşadığım bir anı oldu. Seçmeli olarak aldığım bir başka derste hocama bir şey sormuştum fakat hoca sert bir tepki gösterdi bana. O an kendimi çok kötü hissettim ve bir anda şaşkınlıkla “Aa hoca beni çocuk gibi azarladı” dedim içimden, sonra kafamda bir şimşek çaktı. Biz çocuklara ne yapıyorduk? Onları kolayca, geçerli bir neden olmaksızın azarlayabilme lüksünü biz yetişkinlere kim veriyordu? O günün akşamında eve gittiğimde; kafamda beliren sorular, o anda yaşadığım üzüntü duygusu ve çocuklarla kurduğum duygudaşlıkla bir şarkı çıktı ortaya. Yaptığım onca okuma daha net bir hal almıştı sanki zihnimde.

Childist Perspective (Çocukçu yaklaşım) John Wall’un (2012) ortaya koyduğu, yeni yeni etkili olmaya başlayan bir kavram, çocuklar farklı bir dünyadan gelmiş gibi ayrı çocuk hakları oluşturmak yerine çocukçu bakış açısını dikkate alan insan haklarına ihtiyacımız olduğunu savunuyor. Çocuk hakları yerine “Çocuğun İnsan Hakları” kavramı üzerine yoğunlaşmamız gerektiğini söylüyor.

İnsan haklarının yetişkin perspektifiyle yazıldığının farkında olmanın ve çocuğu da düşünen bir bakış açısıyla insan haklarının yeniden düzenlenmesinin önemini vurguluyor. Bazıları bu fikre karşı çıkarak bu düzenlemenin mümkün olmadığını savunuyor. Bu noktada, feminist hareketi hatırlatmak istiyorum. Çünkü Follmar’ın da belirttiği gibi, ne yazık ki insan hakları önce sadece beyaz adam (!) için tasarlanmıştı, ancak daha sonra kadınların ve kadın hakları savunucularının yıllarca süren mücadelelerinden sonra, 1993 yılında Viyana’daki Dünya İnsan Hakları Konferansı’nda kadın hakları, insan hakları kavramına dâhil edildi. Bunu kadın hakları için önemli bir adım olmasının yanında, çocukçu bakış açısının savunucuları için de umut vaat eden bir dayanak olarak görebilmek mümkün.

Çocuk haklarının kabul edilmesinden otuz yıl sonra, artık John Wall ‘un dediği gibi, insan haklarının çocukçu bakış açısıyla düzenlenmesi gerektiği hakkında konuşmaya başlayabileceğimizi ve çocuklara daha fazla eylemlilik ve katılım hakkı veren insan haklarına sahip olabilme isteğimizi dile getirebileceğimizi düşünüyorum. Bu değişikliğin zamana ve mücadeleye ihtiyacı olduğu gerçeğini bilmeme ve kolay bir süreç olmayacağını öngörmeme rağmen, bir eğitimci olarak bu konuya dikkat çekmek ve insanları bu konu üzerinde düşünmeye yönlendirmek için “Çocuğun İnsan Hakları” konusuna değinmek, en azından bu kavramın kulaklarımıza daha tanıdık gelebilmesini sağlamak faydalı olacaktır. Çocuğun sesine ve anlaşılma isteğine daha çok kulak verebilmeyi başarabilme temennisiyle, o gün yazdığım ve öğrencilerimle beraber söyleyip videoya çektiğimiz “Çocuğun sesi” şarkısını dinlemek isteyenler için aşağıda paylaşıyorum. Umarım çocukları ve birbirimizi daha çok dinler ve anlarız.

Çocuğun Sesi
Küçüğüm diye beni küçümseme
Dinle bak sesimde ne çok tını var
Yaramaz diye etiketleme
Dinle bak altında bir duygum var
Anla beni, dinle beni
Fikrimi sor
Ben de varım
Yanındayım
Farkında ol