Cinsel yönelim, romantik yönelim, cinsiyet kimliği, ilişki türleri ve ilişki davranışları sözlüğü

İlişkilerin sınırlarının belirli olmadığı, cinsellik ve toplumsal cinsiyet konularında yapılan araştırmaların literatüre her gün yeni bir kelime kazandırdığı günümüzde farklı cinsel kimlikleri, cinsel yönelimleri, romantik yönelimleri ve ilişki içinde en sık gözlemlenen ilişki davranışlarını sizler için bir araya getirerek oldukça kapsamlı bir ‘ilişkiler sözlüğü’ hazırladık.

Cinsel kimlik ve cinsel yönelim

Lezbiyen

Dişi olan, kendisini kadın gibi hisseden ya da dişi cinsiyete toplum tarafından atfedilmiş rolleri benimsemiş bireylerin başka bir dişi ya da kadın figürüne duyduğu romantik ve cinsel çekimi tanımlayan bir cinsel yönelim şeklidir. 

Gey

Erkek olan, kendisini erkek gibi hisseden ya da erkek cinsiyete toplum tarafından atfedilmiş rolleri benimsemiş bireylerin başka bir erkek figürüne duyduğu romantik ve cinsel çekimi tanımlayan bir cinsel yönelim şeklidir. 

Biseksüel

Her iki cinsiyetten olan (dişi ya da erkek) kişilere cinsel olarak ilgi duyma, ve onlarla duygusal ya da cinsel bir ilişki içine girmeyi temsil eden bir cinsel yönelimdir. Biseksüel biri her iki cinse de aynı ölçüde ilgi duymayabilir ve bu gösterilen bu ilginin derecesi zaman içinde değişebilir.

Trans / Transeksüel

Transseksüellik ya da trans birey olma durumu, kişinin doğuştan sahip olduğu cinsiyetine ait hissetmeyerek farklı bir cinsiyet kimliğini benimsemesi durumu olarak tanımlanabilir. Transeksüellik, cinsel yönelimi değil cinsiyet kimliğini belirtir. Dolayısıyla trans bir birey heteroseksüel, gey, lezbiyen ya da biseksüel gibi cinsel yönelimlere de sahip olabilir.

İnterseks

İnterseksüellik, hem erkeğe hem de dişiye ait cinsiyet özelliklerine sahip olan bireyleri tanımlar. İnterseksüel olmak her zaman için çift cinsiyetli olmak anlamına gelmez. Birey içinde hem erkek hem dişi özellikleri taşıyabilir ve her iki cinse karşı da duygusal ve/veya cinsel bir çekim hissedebilir.

Queer

Queer, heteroseksüel ya da ikili cinsiyet sisteminlerinin hiçbirine uymayan, cinsiyet kimliği, cinsel yönelim ya da her ikisini de içine alan şemsiye bir terimi tanımlıyor. Cinsel yönelimlerin, toplumsal cinsiyet rollerinin cinsel olduğu kadar sosyolojik, entelektüel ve politik faktörlere de bağlı olduğunu da içerir. 

Aseksüel

Aseksüel cinsel kimlik ya da cinsel yönelim, herhangi bir cinsiyetten birine karşı çok az cinsel çekim hisseden ya da hiç cinsel çekim hissetmeyen bireyleri tanımlamak için kullanılıyor. 

Androjenlik

Bedenleri hem dişi hem de erkek özellikleri taşıyan, dişi ya da erkek dışında kalan bireylere duyulan romantik ve cinsel çekimi temsil ediyor. Genel tanımıyla kadınlarda maskülenliği, erkeklerde feminenliği temsil eden bu yaklaşım tüm cinsel kimliklerin ‘cinsiyetsizleştirilmesi’ olarak açıklanıyor.

Alloseksüellik

Sadece aseksüel olan, yani herhangi bir cinsel çekim ya da cinsellik arzusu içinde olmayan kişiler tarafından kullanılan alloseksüel terimi, aseksüel kategorisi dışında kalan tüm ilişki kategorilerini nitelendirmek için kullanılıyor. 

LGBTIQA spektrumunda tartışılan 3 farklı kavram bulunuyor. Bu kavramlar;

• Cinsel yönelim
• Cinsiyet kimliği
• İnterseks durumları

Cinsel yönelim

Cinsel yönelim, bireyin farklı cinsiyetten ya da aynı cinsiyetten olan kişilere  romantik ve cinsel eğilimini temsil ediyor. Cinsel yönelim,

1. Heteroseksüel yönelim – Farklı cinsiyete ilgi duymak
2. Homoseksüel yönelim – Aynı cinsiyete ilgi duymak
3. Biseksüel yönelim – Aynı cinsiyete ya da farklı cinsiyetlere ilgi duymak
4. Aseksüel yönelim – Hiçbir cinsiyeteilgi duymamak
5. Panseksüel yönelim – Herhangi bir cinsiyeti gözetmeksizin ilgi duymak
6. Poliseksüel yönelim – Hepsine olmasa da birden fazla cinsiyete ilgi duymak

Cinsel yönelimleri heteroseksüel, gey / lezbiyen ya da biseksüellik tanımlarına tam olarak uymayan kişiler bazen kendilerini queer olarak tanımlayabiliyorlar.

Pek çok aseksüel birey aseksüelliği dördüncü cinsel yönelim olarak görüyor olsa da,  aseksüel bireyler de homojen bir grup değil ve aseksüeller arasında da çok fazla çeşitlilik bulunabiliyor. Bazı aseksüel bireyler hiçbir romantik ya da cinsel çekime sahip değilken, bazılarının sadece cinsellik içermeyen romantik ilişkileri olabiliyor. Bu durumda, farklı bir cinsiyete, aynı cinsiyete ya da iki cinsiyete karşı romantik duygular hissedebilirler. Bu nedenle, bazı aseksüel bireylerin cinsel yönelimleri ile romantik yönelimleri arasında farklılıklar bulunabiliyor. 

Romantik yönelim

1. Aromantik – Herhangi birine karşı romantik duygular beslememek
2. Biromantik: Aynı cinsiyette ya da farklı cinsiyetteki bireylere karşı romantik duygular beslemek
3. Heteroromantik: Farklı cinsiyetten bireylere romantik duygular beslemek
4. Homoromantik: Aynı cinsiyetten bireylere romantik duygular beslemek
5. Panromantik: Cinsiyetine bağlı olmaksızın birine romantik duygular beslemek
6. Poliromantik: Hepsine olmasa da birden fazla cinsiyete romantik duygular beslemek

Cinsel kimlik

Cinsel kimlik bireyin kendisini erkek, kadın, her ikisi gibi hissetmesi ya da hiçbir cinsiyete ait hissetmemesidir. Biyoloik cinsiyet, doğuştan getirdiğimiz cinsel organlarımıza ve fizyolojik durumumuza göre belirlenirken cinsiyet kimliği, bireyin biyolojik cinsiyetiyle eşleşebilir ya da eşleşmeyebilir. Dolayısıyla, cinsiyet kimlikleri iki ayrı gruba ayrılabilir:

1. Cisgender: Cinsel kimliği biyolojik cinsiyetiyle eşleşen bireyleri tanımlar
2. Transgender – Cinsel kimliği biyolojik cinsiyetiyle eşleşmeyen bireyleri tanımlar

Pek çok trans birey kendisini erkek ya da kadın olarak tanımlıyor. Bununla birlikte, kendilerini hem erkek hem de kadın, cinsiyetsiz ya da bu kategorilere girmeyen herhangi başka bir cinsiyet üzerinden tanımlayan trans bireyler de bulunuyor.

Trans bireyler kadar cisgender bireyler de herhangi bir cinsel yönelime sahip olabiliyor.

İnterseksüellik

Bazı insanlarda, her iki biyolojik cinsiyete ait fiziksel özellikler bir arada bulunabiliyor. Kromozom bozuklukları, genital organlardaki tipik olmayan gelişim bozuklukları, cinsellikle ilgili hormonların salınımındaki farklılıklar gibi sebeplerle oluşabilen interseks durumlarının 100’den fazla farklı çeşidi bulunuyor.

İnterseks bireyler ve interseks olmayan bireyler herhangi bir cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğine sahip olabiliyorlar.  Çoğu durumda, kendilerini kadın ya da erkek olarak tanımlasalar da, bazı interseks bireyler kendilerini her iki cinsiyete de ait ya da her ikisinin de dışında tanımlayabiliyorlar. 

İlişki türleri ve ilişki davranışları

Açık ilişki

Açık ilişki, adından da anlaşılabileceği üzere birlikte olunan kişiden başka insanlarla benzer romantik ya da cinsel ilişki kurmak üzere iki tarafın da birbirini kısıtlamadığı, birbirine izin verdiği ve ilişkide herhangi bir kurala bağlı olmaksızın ya da belirli kurallar dahilinde başkalarıyla da ilişki kurulmasının yolunun açıldığı ilişki türüdür. Açık ilişki, diğer insanlarla yakınlık olasılığını kabul eden iki partner arasında birincil duygusal ve samimi bir ilişkinin olduğu bir ilişkiyi belirtir.

Breadcrumbing: İki ileri bir geri 

İki ileri bir geri ilerleyen bu ilişki türünde karşınızdaki kişi size bir taraftan hem davranışlarıyla hem de söyledikleriyle umut verip, ilgi gösterip, sizi sevdiğini söyleyip bir taraftan da işi olduğu, zamanı olmadığı gibi bahanelerle sizden kaçmaya çalışır.

Demiseksüellik

Hiç hissetmediği kadar derin bir ruhani ve duygusal bağlantıyla karşısındakine bağlanan, ilişkide cinsel dürtülerinin harekete geçmesi için karşıdaki kişiye gerçek değer verdiklerini ve değer gördüklerini hissetmeleri gereken, ilişkide duygusal bir frekans yakalamayı her şeyin önüne koyan kişileri tanımlar. 

Friends with benefits: Arkadaştan öte, sevgiliden beri

Modern dünyanın yeni ilişki türlerinden biri olan bu ilişki dinamiği, genel bağlamda arkadaşlık unsurlarını içeren ve ‘arkadaşlık’ olarak tanımlanabilecek ancak bu arkadaşlığa bir de romantik ve cinsel çekimin eklenmesiyle arkadaşlık-sevgililik arasında kalmış bir ilişki türü. Kuralları ve sınırları ilişkiden ilişkiye değişiklik gösterebilen ‘friends with benefits’ türü ilişkide,  arkadaşlığa ek olarak gelen ‘faydalar’ partnerler tarafından ortak olarak belirleniyor. Kişilerin böyle bir ilişkiyi tercih etmelerinin en önemli sebebiyse dışarıdaki diğer fırsatlara açık olurken bir taraftan da duygusal ve cinsel ihtiyaçlarını karşılayabilme isteği. 

Gaslighting

Duygusal istismara giren bir ilişki davranışı olan Gashligting, size sürekli çok hassas olduğunuz, çok anlayışsız olduğunuz, çok boğucu davrandığınız gibi ithamlarda bulunulan, ilişkinin tüm sorumluluğunu sizin sırtınıza yükleyen, devamlı olarak kendinizi suçlu hissettiğiniz, problemin sizde olduğunu düşündüğünüz, duygusal olarak manüpüle edildiğiniz bir ilişkilenme şekli. 

Ghosting: Ortadan kaybolmak

İngilizce’de ‘hayalet’ anlamına gelen ghost kelimesinden türemiş olan bu ilişki davranışı, adından da anlaşılabileceği gibi birlikte olduğunuz kişinin bir görünüp bir ortadan kaybolmasını tanımlar. Hiçbir haber vermeden uzun süreliğene ortadan kaybolan ve bir anda tekrar ortaya çıkan kişilerin ilişki davranışını açıklayan ghosting de, duygusal şiddet ve manipülasyonun bir türüdür.

Lovebombing: İlgiye boğma

İlişkinin özellikle ilk aşamalarında görülen, birlikte olduğumuz kişinin abartılı hediyelerle, çok fazla ilgiyle ve sevgi gösterileriyle kendini gösteren bir manipülasyon davranışıdır. Kaşrınızdaki kişi sizi anında hayatına dahil ederek tüm ailesiyle ve arkadaşlarıyla tanıştırır, sizinle ilgili her şeyi abartılı şekilde herkese anlatır. Bu yolla güveninizi, ilginizi ve sevginizi kazandıktan sonraysa tüm ilgiyi bir anda geri çeker.  

Microcheating: Mikroaldatma

Birlikte olduğunuz kişiye yalan söylemeseniz de ondan bir şeyler saklamak (eski sevgilinizle olan mesajlaşmalarınız, gizli gizli flört uygulamaları kullanmak ya da flört amaçlı başkalarıyla buluşmak gibi) mikro aldatma olarak adlandırılan bir ilişki davranışı. Aldatmadan farklı olarak cinsel bir birliktelik ya da ilişki kurmayı gerektirmeyen ancak yine de romantik ya da cinsel çekim hissedilen bu davranışlar, genelde kişinin ilgi görme ve beğenilme isteğinden kaynaklanıyor. 

Monogami: Tek Eşlilik

Monogami, ilişkideki iki kişinin de yalnızca birbiriyle partner olmayı, cinsel ya da romantik/duygusal  ihtiyaçlarını sadece birbirleriyle karşılamayı kabul ettiği bir ilişki türünü tanımlar. Evlilik, uzun süreli ya da kısa süreli beraberlik gibi herhangi bir zaman dilimiyle kısıtlı olmayan tek eşlilikte fiziksel, romantik ya da cinsel ilişki sadece birlikte olmayı taahhüt eden iki insan arasındadır. 

Otoseksüellik

Bu terim hayatında başka birinin olmasına ya da olmamasına bağlı olmaksızın cinsel arzularını mastürbasyon yoluyla karşılayan bireyleri tanımlamak için kullanılıyor. 

Peacocking: Kendini abartma

Dişinin dikkatini çekmeye çalışan bir erkek tavus kuşunu gördüyseniz, güzel tüylerini sergileyerek nasıl gösteriş yaptığını mutlaka fark etmişsinizdir. Aynı durum romantik ilişkilerde, taraflardan birinin diğerinin ilgisini çekebilmek için aşırıya kaçan, abartılı davranışlar sergilemesini temsil ediyor. Herhangi bir enstürüman çalma, yemek yapma becerisi, kariyerinde başarılı olma gibi özelliklerini kişinin karşısındaki kişiyi etkilemek için abartılı şekilde öne çıkarmasını içerir.

Platonik aşk

Platonik aşk, bir ilişkinin içindeki cinsel arzu ve fiziksel yakınlık dışında kalan tüm duygusal ve romantik öğeleri içeren ilişki türünü tanımlar.

Poliamorus: Tek seferlik çok eşlilik

Herhangi spesifik bir zaman diliminde birden fazla kişiyle kurulan duygusal, romantik ya da cinsel ilişkiyi tanımlar.

Poligami: Sürekli çok eşlilik

Poliamorus ilişkiden farklı olarak poligami, bireyin birden fazla yasal ya da kültürel olarak bilinen ilişkiye ya da eşe sahip olma arzusuna dayalı bir ilişki dinamiğidir.

Sapyoseksüellik

Bireyin karşısındaki kişinin sahip olduğu entelektüel birikime, zekasına ya da zihinsel becerilerine cinsel ve romantik ilgi duymasını içerir. 

Kaynaklar: Lgbtiqa.greenparty.org.uk, Health Line, TAPV