Chai ya da Tea: Çaya verilen isimlerin kaynağı, bitkinin destansı yolculuğunda saklı

Dalga dalga kahvecinin etrafımızı sardığı, envai çeşit çaycının da onlardan eksik kalmadığı günümüzde karşımıza en çok çıkan sözcüklerden biri “chai”. Genellikle baharatlı ya da aromalı türler için kullanılan chai sözcüğü, aslında pek çok dilde shay, chay gibi versiyonlarıyla bildiğimiz çayın karşılığı olarak kullanılıyor. Hal böyleyken, yine pek çok dil de çayı tanımlamak için tea, thé, teh gibi sözcüklerden faydalanıyor. Yani tüm dünyada çay, birkaç istisna dışında “chai” ve “tea” sözcüklerinin çeşitli varyasyonları ile anılıyor. Peki bu iki kaynak sözcük nereden geliyor?

Çay, belki de sudan sonra dünya çapında en yaygın içecek. Ülkeden ülkeye farklı şekillerde demlenen, pişirilen ve tüketilen çayın hangi ülkede nasıl adlandırıldığı, o ülkenin çayla tanışma hikayesine dayanıyor.

Chai ve tea sözcüklerinin ikisi de kaynağını çayın ana vatanı olan Çin’den, cha (茶) sözcüğünden alıyor. Çin’den yola çıkan çayın dünyaya yayılırken aldığı yol, nasıl adlandırılacağını belirlemiş. Chai ve benzeri versiyonlar çayın karadan, İpek Yolu üzerinden ulaştığı ülkelerce benimsenirken, çay yapraklarını deniz yoluyla Avrupa’ya taşıyan Hollandalı tüccarlar sayesinde bu bitki tea ve benzeri sözcüklerle anılıyor.

Karada chai, denizde tea

İpek Yolu’na dair bulgular çayın 2000 yıl önceki ticaret rotalarına ve sözcüğün gelişimine ışık tutuyor. Çin’den Orta Asya’ya doğru yola çıkan çay Farsça, Urduca ve Rusçada chay, Arapçada shay, Sahra altı Afrika’sının en yaygın dili olan Swahili dilinde chai olarak günlük hayatta yer alıyor. Çayın, muhtemelen Farsçadan da daha eski olan Japonca ve Korece kullanımları da cha şeklinde.

Avrupa ülkelerinde yaygın olan tea ve benzeri tanımların kökeni de Çince’ye, aslında yine cha (茶) sözcüğüne dayanıyor. Mandarin Çincesinde ça olarak okunan bu sözcüğün farklı lehçelerde telaffuzunun farklı olması, deniz yoluyla iletildiği ülkelerde de adının farklı olmasını sağlamış. Kıyı şeridinde bulunan Fujian’da yaygın olan Min Nan Çincesi, 茶 karakterini “te” olarak okuyor ve olaylar gelişiyor.

17. yüzyılda Çin ile Avrupa arasında yoğun deniz ticaretinin başını çeken Hollandalı tüccarlar te’yi alıp Fransa’ya (thé), Almanya’ya (tee), Büyük Britanya’ya (tea) getiriyor. Şayet Avrupa dillerine aşinaysanız, neden Portekiz’de çayın adının farklı olduğunu sorgulayabilirsiniz. Bu da, Portekizli tüccarların Hollandalı meslektaşlarından farklı şekilde, çayı “chay” olarak telaffuz eden Macao’dan almaları ve ülkelerine bu isimle getirmelerinden kaynaklanıyor.

Tarihin belki de en ilginç araştırma alanlarından biri olan etimoloji, çok sevdiğimiz çayla bir araya gelince ortaya böyle keyifli bir konu çıktı. İster denizden ister karadan gelsin, bir bardak sıcacık çayın herkese iyi geleceğine eminiz.

İlginizi çekebilir: Bitki çaylarının rahatlatıcı etkisi: Çay meditasyonu

Kaynaklar:
StumbleUpon
Etymology Dictionary