Hava modifikasyon deneyleri için ilk uygulamalar 1881 yılında ABD’de yapılmıştır. 1909 yılında Yeni Zelanda’da da bu konudaki girişimler başlamıştır.
Bir hava modifikasyon işlemi olan bulut tohumlama, bulutlardan düşen yağışın tipini veya miktarın değiştirme işlemidir. Genel amaç yağışı (yağmur, kar) artırmaktır. Fakat dolu ve sisin engellenmesinde de havaalanlarında yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bulutta yağmur damlaları oluşturma işlemi, Bergeron-Findeisen teorisi ile açıklanmaktadır. Bu teoriye göre eğer küçük, katı bir partikül süper soğuk bir sıvı içine sokulursa, sıcaklık derecesi yeterli olmak şartıyla sıvının tamamı katı duruma geçer. Böylece, buluttaki su molekülleri buz kristali formunda bir çekirdek üzerinde hızla birleşirler. Bulut tohumlamada çekirdek vazifesi gören maddeler (ör., kum, kuru buz, gümüş iyodür, amonyum nitrat, kadmiyum iyodür) yağmur bulutuna püskürtülmektedir.
Uçak kullanarak bulut tohumlama ilk 1922 yılında yapılmıştır. Güney Afrika’daki Karoo üzerindeki bulutlara kum atmak için çift kanatlı bir uçak kullanılmıştır. 1931 yılında Hollandalı fizikçi A. Feraart, uçaktan buluta tohumlama yapmak için çekirdeklendirici ajan olarak kuru buz (katı karbondioksit) kullanmıştır.
Bilimsel kaynaklar tarafından tohumlama işlemi uçaklar tarafından serpiştirilen veya yere konuşlandırılmış cihazlardan (roketler, uçaksavarlar, jeneratörler, varillerde yakılan ateşler) serpiştirilen tohumlama kimyasalları olarak isimlendirilir. Uçaklardan serbest bırakılan, örneğin gümüş iyodür fişekleri uçak uçarken bulutun içerisine ateşlenir. Yere konuşlandırılmış cihazlar serbest bırakıldığı zaman ince parçacıklar serbest kalması sonrası aşağı-yukarı hareketlenir.
Bulut tohumlama zamanlaması, rüzgâr profili, havanın yukarı yükselme hızı ve diğer hava şartları, süper soğumuş su damlacıkları, çekirdek konsantrasyonu, damlacıkların birleşip büyüme durumu ve yönü gibi pek çok faktöre bağlıdır.
Yağış zenginleştirme çalışmaları Türkiye’de ilk olarak 1990 yılında İstanbul’da İSKİ tarafından uygulanmıştır. Farklı zaman dilimlerinde İstanbul, Ankara ve İzmir’de de kısa süreli olarak aynı yöntemden faydalanılmıştır. Günümüzde Türkiye’de yağış geliştirme çalışmalarında ağaçlandırmanın yanında ayrı bir yöntem olarak bulut tohumlama yeniden kullanılmalıdır.
Sevgiler…
Referanslar:
1. Ozturk T, Koc B. Hava modifikasyon işlemlerinde yapay yağış tekniği. Iğdır Üni. Fen Bilimleri Enst. Der. 2013; 3(1): 31-40.
2. Sener H. Ormanlar Yağmuru Çeker mi? İklim Değişikliği ve Çevre. 2020; 5(1):1-12.
3. https://www.meteoroloji.org.tr/hava-modifikasyonu-bulut-tohumlama Erişim tarihi: 16.08.2021.
İlginizi çekebilir: Toprağı tanıyor musunuz: Gezegenimizin yaşayan ve nefes alan derisi