Bize “Böyle olacağı belliydi.” dedirten şey: Geri görüş ön yargısı

Geri görüş ön yargısı, ilk defa 1970’lerde ortaya atılan bir psikoloji terimi. Kavramı herhangi bir olay gerçekleştikten sonra, aslında öyle olmadığı halde olanları öngörebildiğini iddia etme davranışı olarak açıklamak mümkün. İngilizce’de “I knew it all along” (Başından beri biliyordum) etkisi olarak da adlandırılan geri görüş ön yargısını daha iyi açıklamak için şöyle bir örnek verilebilir: Çok iyi hazırlanmadığınız bir sınavın sonuçları açıklandığında yüksek bir not aldığınızı öğreniyorsunuz. Bu durumda aslında nedeni öyle olmamasına rağmen, sınavın zaten kolay olacağını bildiğinizi ve bu yüzden öncesinde hazırlık yapmadığınızı düşünmeniz gayet olası. İşte bu gibi durumlarda aklınızdan geçirdiğiniz; “Zaten biliyordum, böyle olacağı çok belliydi.” gibi düşünceler, bize geri görüş ön yargısı kavramını açıklıyor.

Bu ön yargıya neden kapılıyoruz?

Araştırmalar, geri görüş ön yargısının insan zihnindeki işleyişin doğal bir sonucu olduğunu söylüyor. Beyin, öğrendiği her yeni bilgiyi hemen, hali hazırda sahip olduğu bağlantılı başka bilgilerle bağdaştırıyor. Öğrendiğimiz bilgileri eskileriyle ilişkilendirdikçe, zihnimizdeki bilgiler gitgide daha tutarlı hale geliyor ve bu şekilde yeni öğrendiklerimizi, zaten bildiğimiz bilgiler arasında varsayıyoruz.

Araştırmacılar ayrıca belli başlı bazı etkenlerin geri görüş ön yargısına kapılmamızda etkili olduğunu ifade ediyor. Örneğin; hafızamızda, olanları önceden tahmin ettiğimizi doğrulayacak bilgiler mevcutsa, bu ön yargıya kapılmak daha kolay oluyor. Bunun yanı sıra bilinçaltımızdaki, dünyayı tahmin edilebilir bir yer olarak görme ihtiyacı da bu konuda etken rol oynuyor.

Olası zararları

Geri görüş ön yargısı, bireylerin gelişen olaylarla ilgili yapılabilecek alternatif açıklamalara önem vermeyip sadece bir sebebe bağlı kalmasına neden olabilmektedir. Bu durumsa edinilen deneyimlerden bir şeyler öğrenmeyi engelleyebilir; çünkü kişi, nedenlerini bildiğini sandığı bir olayın gerçek nedenini araştırmayacaktır. Ayrıca geri görüş ön yargısına kapılmak, birey için aşırı özgüven duymak ve dolayısıyla iş dünyası gibi mecralarda gereksiz risk almak anlamına da gelebilir.

Peki geri görüş ön yargısının olumsuz etkilerinden kaçınmak için neler yapılabilir? Yıllardır bu konuda yapılan araştırmalar, bu psikolojik yanılgıyla başa çıkmanın kolay bir iş olmadığını ortaya koyuyor. Fakat düşündüğümüz sebeplerin aksine yoğunlaşmak ve gerçekleşmeyen ihtimallerin gerçekleşmelerinin aslında gayet olası ve doğal olduğunu fark etmek, edindiğimiz deneyimlere dair daha ayrıntılı bakış açılarına sahip olmamızı sağlayabilir.

Kaynak:

psychologicalscience.org

huffingtonpost.com