Bazı insanlar neden kendilerini başkalarından daha üstün görür?

Optimizm genellikle herkesin en takdir ettiği, en çok istenen psikolojik özelliklerden biridir. Pesimist olmak yerine optimist olmak, hayata olumlu bir pencereden bakmak isteriz ve optimizmin daha başarılı bir yaşam stratejisi getirdiğini düşünürüz. Ancak Belçika’daki Leuven Üniversitesi’nden Vera Hoorens ve arkadaşlarının 2016 yılında yaptıkları bir çalışmaya göre optimist olmanın da bir bedeli var: Optimist olmak sizi naif gösterebilir ve olumlu varsayımlarınız gerçeğe dönüşmediği zaman hayal kırıklığı yaşamanıza sebep olabilir.

Optimizmle ilgili bir başka tuzak da hubris hipotezi. Hubris, kişinin açık bir şekilde kendini beğenmesi, başkalarından üstün görmesi durumuna verilen ad. Hubris hipotezinde kişi kendini üstün görmek için başkalarıyla kıyaslar. Bu durumda etraftakiler de o kişinin kendilerini küçümsediğine inanmaya başlar. Örneğin “Ben diğerlerinden daha iyi bir arkadaşım” cümlesiyle “Ben iyi bir arkadaşım” cümlesini dikkate alalım. İlk cümlede olduğu gibi kıyaslama söz konusuysa açıkça hubristen bahsedilebilir. İkinci cümle gibi cümlelerde ise kendini üstün görme duygusu açıkça değil, gizlice söz konusudur ve bu cümleyi duyanları incitme, küçük görme yoktur.

Optimizm de benzer bir kıyaslama döngüsüne girdiği zaman açıkça yapılan hubrisle aynı reaksiyona sebep olur. Yani sizin başınıza kötü bir şey gelme ihtimalinin, başkalarının başına kötü bir şey gelme ihtimalinden daha düşük olduğunu düşünüyorsanız, burada hubris hipotezinden bahsedilebilir.

Başınıza talihsiz şeyler gelme ihtimaline karşı neden bir savunma sistemi kurmaya çalışıyorsunuz? Sizi başkalarından daha şanslı kılan şey ne? Söz konusu iyi bir şey olduğunda, neden sizin diğerlerinden daha üstün olmanız gerekiyor?

Örneğin bir iş başvurusunda bulunuyorsunuz. Eğer pür optimizm söz konusuysa, bu iş için yeterli olduğunuzu düşünürsünüz. Eğer kıyaslamalı optimizm söz konusuysa, kendinizi başkalarından daha yetkin görürsünüz ve bu yüzden işi sizin almanız gerektiğini düşünürsünüz.

Belçikalı araştırmacılar da, çalışmalarında önce katılımcılara üç farklı senaryo verecek optimist mi pesimist mi olduklarını sordular. Daha sonra da verilen yanıtları değerlendirmelerini istediler. Çalışmanın sonunda katılımcılar kıyaslamalı optimistlerin verdikleri yanıtları daha az içten bulurken, onlarla bir arada yer almak istemediklerini belirttiler. Araştırmacılar ise kıyaslamalı bir tavırla sergilenen optimizmin cazibesini kaybettiğini belirtti.

Burada asıl ironik olan, birçok insanın kendisini başkalarından “daha iyi” görmeye meyilli olması. Yani başkalarının açıkça kıyaslamalı optimizm sergilemesinde hoşlanmıyoruz ancak birçoğumuz kendimizi başkalarından daha şanslı, daha mutlu veya daha sevecen buluyoruz.

Belçikalı araştırmacıların tespitlerine göre başkalarının böbürlenmesinden hoşlanmamamızın bir sebebi, başkalarıyla ilgili bilgileri kendi egosantrik bakış açımızla işlememizden kaynaklanıyor. Örneğin en yakın arkadaşınızın annesi ne kadar iyi yemek yaptığını anlatıyorsa, o eve yemeğe gitmek istemezsiniz çünkü arkadaşınızın annesinin kendisini överken başkalarını (mesela sizin annenizi) küçümsediğini düşünürsünüz. Oysa arkadaşınızın annesi sizin bu şekilde düşündüğünüzü anlamaz ve iyi niyetle yaptığı davetlerine neden karşılık vermediğinizi anlamayabilir.

Başkalarının böbürlenmesinden hoşlanmasak da hepimiz zaman zaman kendimiz veya yakınlarımızla ilgili olarak böbürlenebiliyoruz. Kıyaslamalı optimizm üzerine yapılan çalışmalar, bunun aslında böbürlenmekle yakından ilişkili olduğunu gösteriyor. Optimizmin faydalarından sonuna kadar faydalanabilirsiniz, yeter ki optimist olmaya çalışırken kendinizi başkalarıyla kıyaslamayın.

İlginizi çekebilir: Kendinizi zayıf ve yetersiz hissettiğinizde hayatınızın kontrolünü yeniden elinize almanın 26 yolu

Kaynaklar:
Psychology Today
Consciousness and Cognition