Atıkları değerlendirmenin iki farklı yolu: Geri dönüşüm ve ileri dönüşüm

Hayatımız boyunca sayısız ürün satın alıyoruz. Tükettiğimiz kadar da atık üretiyoruz. Yiyecek atıklarından tutun da kırılan bardaklara, kullanılmış peçetelere kadar satın aldığımız her ürün ve malzeme, ömrünü çöp kutusunda tamamlıyor. Peki, bu çöpler nereye gidiyor?

Ya toprak altına gömülüyor, ya yakılarak yok ediliyor, ya da okyanuslara dökülüyorlar.

Bu üç yöntemden hangisi kullanılırsa kullanılsın, çöpler çevre kirliliğine yol açıyor. Çevre kirliliği arttıkça doğal dengenin gönyesi de şaşıyor. Hem iklim değişikliği sebebiyle dünyamızı, hem de salgın hastalıklar ve hava/su/topraktaki kimyasal kirlilik sebepleriyle bizi hasta ediyor.

Atıksız yaşamaya çalışarak tüketim miktarımızı ve atık oluşumumuzu önemli ölçüde azaltabiliyoruz ancak yine de kullanım ömrünü tamamlayan, artık işlevini yerine getiremeyen eşyalarımızı ne yapacağız? Üretim ve tüketim yaptığımız müddetçe çöpler hayatımızın bir parçası olarak kalacaklar. Dolayısıyla hiç çöp oluşturmamak için enerjimizi boşa harcamak yerine, oluşacak atığı nasıl çevreye zararsız bir hale dönüştürebiliriz, buna kafa yormamızda fayda var.

Atıkların değerlendirilmesi hususunda en çok “geri dönüşüm” terimini duyuyoruz. Ancak bu günlerde farklı bir terim daha duymaya başladık; ileri dönüşüm. İleri dönüşüm nedir, geri dönüşümden ne farkı var, atıkların değerlendirilmesine nasıl katkı sağlıyor? Bu yazıda, bu soruların hepsini aydınlatabilmeyi umuyorum.

Geri dönüşüm vs. ileri dönüşüm

Adını en sık duyduğumuz geri dönüşüm, isminden de anlaşılabileceği üzere, atık materyalin başlangıçtaki formuna dönüştürülmesi işlemine deniyor. Yani, atık materyalden, o materyalin üretiminde kullanılan hammadde elde edilmesi işlemi, geri dönüşüm olarak adlandırılıyor. Çeşitli fiziksel ve kimyasal işlemlerden geçerek geri dönüştürülmüş hammadde, başka ürünlerin üretiminde kullanılabilir hale getiriliyor.

Geri dönüşüme göre çok daha yeni bir kavram olan ileri dönüşüm ise, atık materyalin hiçbir işlemden geçmeden farklı bir amaca hizmet edecek şekilde kullanılması veya onunla tamamen yeni başka bir ürün üretilmesi anlamına geliyor. Bir atığı ileri dönüşümle değerlendirmek için hiçbir fiziksel veya kimyasal ön işlemden geçirmeye gerek yoktur; onunla ne yapacağınız tamamen el becerinize ve hayal gücünüze kalır.

Geri dönüşüm için atık materyale uygulanan fiziksel ve kimyasal işlemler, materyalde kalite kaybına sebep olur. Örneğin geri dönüştürülmüş plastiklerin mikroplastik açığa çıkarma olasılığı daha yüksektir, bu nedenle gıdalar ile temas edecek eşyaların üretiminde kullanılmazlar. Sonuç olarak geri dönüştürülmüş plastikten oyuncak, kablo, halı, yalıtım malzemesi gibi ürünler üretilir ki bunlar da önünde sonunda çöp haline gelir. Her dönüşümde materyalin kalitesi azaldığından, sonsuza kadar geri dönüştürülemezler ve nihayetinde mikroplastik halinde suya ve toprağa karışırlar. Aynı şekilde kağıt liflerinin de her geri dönüşümde boyları kısalır, dolayısıyla geri dönüştürülemeyecek kadar kısaldıklarında yakılarak yok edilirler.

İleri dönüşüm ise herhangi bir ön işlem gerektirmediği için, materyalin kalitesi bozulmadan daha uzun süre boyunca kullanılmasına olanak tanır. Bu da materyalin yaşam döngüsünü, geri dönüşümün yaptığından daha fazla uzatır.

Geri dönüşüm ve ileri dönüşüm örnekleri

• Kullanılmış kağıtları kağıt hamuru haline getirip yeni kağıtlar üretmek geri dönüşüm ise, atık kağıtlardan biyobozunur bir saksı üretmek ileri dönüşümdür.
• Kırık bir cam kavanozu eriterek cam hammaddesi elde etmek geri dönüşüm ise, kırık cam parçalarını uygun bir tasarımla birbirine yapıştırıp boyayarak bir avize yapmak ileri dönüşümdür.
• Yıpranmış kıyafetleri iplik haline getirmek geri dönüşüm ise, o kıyafetleri kesip dikerek bir bez çanta yapmak ileri dönüşümdür.
• Kullanılmış PET şişeleri eritip plastik hammaddesi elde etmek geri dönüşüm ise, o şişeleri sokak köpekleri için bir kulübe inşa etmek için kullanmak ileri dönüşümdür.

Geri dönüşüm ve ileri dönüşümün faydaları

• Geri ve ileri dönüşüm, hammadde elde etmek ve üretim yapmak için doğal kaynaklara olan ihtiyacı azaltır. Örneğin; atık kağıtları geri dönüştürürseniz, kağıt üretmek için daha az ağaç kesilmesi yeterli olur. Bu sayede doğal kaynakları daha az tüketerek, ihtiyacı karşılayacak üretimi yapabiliriz.
• Geri ve ileri dönüşüm sadece hammadde ihtiyacını değil, üretim ihtiyacını da azaltır. Bu sayede üretim sürecinde açığa çıkan karbon emisyonu azalır ve daha az fabrika atığı oluşur.
• Geri ve ileri dönüşüm, dünyada çapında depolama sahalarındaki atık birikiminin azalmasını sağlar. Çöpü boylamaktan kurtardığımız her bir materyal ile atık sahalarının neden olduğu toprak, hava ve su kirliliğinin önüne geçebiliriz.
• Özellikle ileri dönüşümün bireysel ve toplumsal ekonomiye büyük katkısı vardır. Satın almanız gereken bir ürünü evdeki atıkları kullanarak kendiniz ürettiğinizde, paranız cebinizde kalır.
• Hiçbir mağazada bulamayacağınız, eşi benzeri olmayan, tamamen sizin ihtiyaçlarınıza ve zevklerinize göre üretilmiş eşyalara sahip olabilirsiniz.
• İleri dönüşüm ile üretimi evde bir aile etkinliği haline getirebilir, hatta ileri dönüşüm ile ürettiğiniz eşyaları satışa çıkararak gelir elde edebilirsiniz.

Elimdeki bu delik çorapları geri mi dönüştürmeli, yoksa ileri mi dönüştürmeli?

Atıklarınızı nasıl bir dönüşümden geçirmeniz gerektiğine karar vermenin pek çok yolu var. Eşyanın ne kadar yıpranmış olduğu, bu kararı vermekte en büyük etken. Elinizdeki malzemeyi neye dönüştürebileceğiniz konusunda biraz yaratıcılığınızı konuşturmanız gerek. Aklınıza hiçbir fikir gelmiyorsa ya da malzeme, ileri dönüştürülemeyecek kadar zara görmüşse, geri dönüşüm kutusunda yerini alabilir.

Plastik, kağıt, cam, metal, organik ve elektronik atıklar ile yemek atıkları ve atık yağlar, birbirlerinden ayrıştırılarak geri dönüşüm kutularına atılmalıdırlar. Aksi halde bu çöpleri birbirlerinden ayrıştırmak için fazladan zaman, para ve enerji harcanması gerekir ya da olması gerektiği gibi dönüştürülemeyebilirler.

Kaynaklar
http://www.macromore.com/geri-donusum-vs-ileri-donusum/
http://upcycleturkey.com/ileri-donusum-upcycling-nedir/
https://intercongreen.com/2010/02/17/recycling-vs-upcycling-what-is-the-difference/
https://recyclenation.com/2017/02/upcycling-vs-recycling/

İlginizi çekebilir: Ya evdeki tek çevreci sizseniz: Kalabalık bir hanede sıfır atıkçı olmak