İlk yetiştiği ülke Peru’da bir yaban bitkisi iken keşfedilen, İnka ve Aztek uygarlıklarının milattan sonra 700 yılında yetiştirmeye başladıkları domates; İspanyol denizci Cortez tarafından Avrupa’ya uzanan yolculuğunda başına geleceklerden habersizdi.
Latince ismi “lycopersion esculentum“. Lycopersicon’un kökeni Yunanca. Lycos ‘kurt’, percison ‘şeftali’, esculentum ise ‘yenebilir’ anlamına geliyor. Domates’in bir diğer adı olan “Wolfpeach hikayesi” de, bu oluyor.
Avrupa yolcusu “domates”
İspanyol ve İtalyan yemeklerine düşkünlüğümden olsa gerek, ana vatanı Avrupa yanılgısına düştüğüm bu meyvenin (gerçekten meyve!) hikayesi Orta Amerika‘da başlamış. İspanyol denizci Cortez tarafından Kostarika’nın Montezuma bölgesinden 1519 yılında İspanya’ya gelen tohumlar sayesinde Avrupa domates ile tanışmış. Rönesans döneminin İspanyol botanikçisi Pietro Andrea Mattioli domatese altın elma anlamına gelen pomi d’oro ismini takmış. Zira o dönem domatesler çoğunlukla sarı renkliymiş. Ardından Fransızlar aşk elması anlamına gelen pommes d’amour adını kullanmışlar domates için.
Ama aynı dönemde Fransız botanikçi Tournefort, içinde bulunan bir maddenin zehirli olduğunu söyleyince bir anda tüketim durmuş.
Sizce de bu domates için yapılan acımasız yargılama değil mi? O dönemde domatesin sağlıklı mı yoksa sağlıksız mı olduğu hayli tartışılmış. Olgunlaşmamış yeşil domatesler az miktarda tomatin barındırdığı için yeşil olarak tüketilmesinin sakıncalı olduğu sonucunda karar alınmış.
Neyse ki günümüzde içerdiği yüksek orandaki A vitamini ve likopen sayesinde kanserden, hepatite kadar birçok hastalıkta fayda sağladığını bilmek güzel. Üstelik 100 gr domates sadece 23 kalori içeriyor.
“Sebze”ye dönüşümünün ardındaki gerçek
Domates yetiştiriliş biçimi ve tüketimi bakımından sebze olsa bile, botanik olarak meyve. Fakat Amerika’da tüketimi oldukça yüksek olan domates; ihracatçıların meyve için tanınan vergi avantajlarını kendi yararlarına kullandıkları fark edilince, 1893 yılında Amerika Supreme Court tarafından meyve kategorisinden sebze kategorisine alınmış.
Mutfağa girip “Bugün ne pişireyim?” dediğim andan itibaren aklımdaki ilk malzemem domates.
Siz de sabaha onunla başlamak isterseniz bir kalıp İzmir Tulum peynirini dilimleyip bir sahana koyun, yüksek ateşte peynirler eriyene kadar 3-4 dk pişirin. 2 olgun domatesi rendeleyin; peynirin üzerine ekleyin; 6-7 dk pişirin. İşte, size sabah kahvaltılarınıza renk katacak bir ikili!
Domatesleri buzdolabında saklamak yerine oda sıcaklığında tutmanın lezzetini kaybetmesini önlemedeki önemini Alaçatı pazarındaki Hasan’dan öğrenmiştim.
Alüminyum ile etkileşimini de kimyager bir arkadaşımdan, siz siz olun alüminyum alaşımlı hiçbir pişirme ekipmanında domatesli bir yemek yapmayın.
Şimdi, artık size egeli bir salata tarifi verme vakti geldi.
İzmir tulumlu, çıtır gevrekli salata (2 porsiyon)
Malzemeler:
2 olgun tarla domatesi (ince kabuklusu makbul)
50 gr İzmir tulum peyniri
½ gevrek (simit)
2 tarhanalık kırmızı biber
1/2 demet maydanoz
8-10 yaprak taze fesleğen
10-15 adet yeşil kırma zeytin doğranmış
1 adet taze soğan
30 ml limon (2 yemek kaşığı)
45 ml zeytinyağı (3 yemek kaşığı)
Tuz
Hazırlanışı:
• Gevrekleri ince halkalar halinde doğrayıp önceden ısıttığınız 150 derece fırında 15 dakika fırınlayın.
• Çıkarıp soğumaya bırakın.
• Domates ve biberleri yıkayıp küçük küpler haline getirip doğrayın.
• Yeşillikleri iri parçalar halinde doğradıktan sonra salata kasenize koyup kalan malzeme ile birleştirin, en üste gevrekleri yerleştirip sosunuzu ekleyin.
*Küçük bir not: İstanbullular şanslı Bağdat Caddesinde birçok simitçide bu simit krutonları paketler içinde bulmak mümkün. İstanbul dışındakiler 5-6 simit alıp biraz vakit ayırırlar ise, buzlukta en az 2 ay saklayabilecekleri krutonları kendileri üretebilirler.
Yazarın diğer yazıları için tıklayın.