X

Aklın zaman yolculuğu: Geleceği tahmin edebilme yetisinin insanlık üzerindeki etkileri

“Hafıza-i beşer nisyan ile malûldür”

(İnsanın belleği “unutma” ile özürlüdür.) 

Adnan Menderes

Lewis Carroll’un Alice Harikalar Diyarında kitabını okuyanlar (ya da uyarlamalarını seyredenler) bilirler; Kırmızı Kraliçe geçmiş yerine geleceği hatırlayan bir karakterdir. Zamanın düz bir çizgide ilerlediğini düşünürsek, bu elbette masal karakterlerine özgü bir özellik olabilir. Peki, insan hafızasının geleceği hatırlamaya değilse de tahmin etmeye yatkın olduğu söylenemez mi?

Adnan Menderes’in siyasi rakiplerini eleştirmek için söylediği, günümüzde hala hatırlanan ünlü sözlerinden biri olan “Hafıza-i beşer nisyan ile malûldür” cümlesi, insanın belleğinin unutmaya yatkın olduğunu ve bu şekilde engelli olduğunu iddia eder. Oysa insan aklı, geçmişte olanları anımsama, çoğunlukla da onları olduklarından iyi, en güzel halleriyle hatırlama (ve böylece belki de kendini can sıkıcı anılardan olabildiğince uzak tutma) yetisine sahip olduğu gibi, gelecekte olacakları da tahmin edebilir. Ünlü yazar Dan Falk tarafından “aklın zamanda yolculuğu” olarak adlandırılan bu durum, hafızanın pek çok özelliğinden biridir: Geçmişte olanları esas alarak, benzer durumların gelecekte nasıl şekilleneceğini ve sonuçlanacağını tahmin edebilme.

En güçlü olan mı en iyi hatırlayan mı hayatta kalır?

Falk “In Search of Time: The History, Physics, and Philosophy of Time” (Zamanın Arayışında: Zamanın Tarihi, Fiziği ve Felsefesi) adlı kitabında kabaca şöyle yazıyor:

“Aklın zamanda yolculuk kapasitesi, hayatta kalma savaşı veren atalarımız için önemli bir güç kaynağı olmuştur. Onlar, geçmişi hatırlamak ile geleceği hayal etmek arasında önemli bir bağlantı olduğuna inanıyorlardı. Hatırlamak, insana gelecek olaylara dair mantıklı senaryolar üretme ve buna göre davranma yetisi veriyor. Aklın zaman yolculuğu, davranışsal esnekliği ve gelecekteki hayatta kalma olasılığını arttıracak şekilde davranmamızı sağlıyor.”

Nörofizyoloji de Falk’ın bu iddiasını destekliyor: Harvardlı psikolog Schacter’ın 2007 tarihli makalesine göre, İnsan beyni ele alındığında, hatırlama ile geleceği tahmin ya da hayal etme durumlarının birbirine oldukça benzer nitelikte olduğu ortaya çıkıyor. Yapılan çalışmalar, beyninin frontal lobunda hasar meydana gelen kişilerin geçmişini hatırlayamadığını ve dolayısıyla, ertesi gün ya da yaşlandıkları zaman içinde bulunacakları durumları doğru tahmin edemediklerini gösteriyor. Şizofreni, şiddetli depresyon, amnezi ve Alzheimer bu tip rahatsızlıklardan sadece birkaçı.

Uygarlığın yaratıcısı olan hafıza

“Hafıza, yani geçmişe dönüp bakma yetimiz olmadan ileriye yönelik hayal, planlama, inşa, imar ya da kültür oluşturmak mümkün olmazdı” diyen Dan Falk, bu durumda uygarlık denen olgudan bahsedilemeyeceğini ileri sürüyor. Kanadalı bilim insanı ve “Elements of Episodic Memory” (Anısal Belleğin Öğeleri) adlı kitabın yazarı Endel Tulving de, anısal belleğin insana özgü olduğunu ve diğer canlılarda bulunmadığını savunanlardan. Diğer canlıların yaşama savaşı vermediğini söylemesek de; uygarlığın insan için geliştiğini ve ilerlediğini iddia etmek herhalde yanlış olmaz.

Dahası, dillerin evriminin ve kullanılan birleşik zaman kiplerinin de aklın zaman yolculuğuyla bağlantısı olduğu düşünülüyor. “Bir yıl sonra emekli olmuş olacak” diye kurduğumuz cümle; henüz emekli olmamış bir insanı gelecekte, çoktan emekli olduğu bir noktaya yerleştiriyor. Yani cümleyi kurarken bir anlığına geleceğe gidip, o zamanın geçmişinden rahatlıkla bahsedebiliyoruz. Eğer bu tip bir hafızanın insana özgü olduğunu düşünürsek, karmaşık dillerin de neden özgün ve eşsiz olduğuna dair bir fikrimiz olabilir.

Hafızamızın ayağımıza dolandığı durumlar

En ufak şeyleri bile hatırladığınızı, onlara anlam yüklediğinizi ve bunun işinize yaramaktan öte ayağınıza dolandığını düşündüğünüz oldu mu?

Görünen o ki, iyi bir hafıza büyük resmi görmeye çalışırken görüşümüzü gölgeleyebiliyor. Kaybettiğimiz sevgilinin acısını atlatamamamıza da neden olabiliyor; ya da yarını fazlaca planlamaktan ve beklediğimiz senaryoyla karşılaşamamaktan ötürü bizi mutsuz edebiliyor.

Yine de hafızanın insanın, dilin ve uygarlığın evriminde önemli bir unsur olduğu gerçeği yadsınamaz. Bu durumda bizler, kendimizi ayrıcalıklı hissedebilir; zaman zaman bir lanet olarak gördüğümüz bu durumdan faydalanmanın yollarını arayabiliriz.

Hem kim bilir, belki de kazanan biz oluruz. İsrailli şair Yehuda Amichai’nin dediği gibi:

“Çocukluğunu herkesten iyi hatırlayan kimse,

Odur kazanacak olan,

Kazanılacak olan neyse.”

 

Kaynaklar:

http://www.brainpickings.org/index.php/2014/07/01/mental-time-travel-dan-falk/

http://www.nature.com/nrn/journal/v8/n9/full/nrn2213.html

http://www.amazon.com/exec/obidos/ASIN/0312603517/braipick-20

http://www.amazon.com/exec/obidos/ASIN/0198521251/braipick-20

 

Uplifers: Kaliteli ve mutlu yaşam koçunuz!

LEGO’dan hem çocukları hem yetişkinleri mutlu edecek en mükemmel yılbaşı hediyeleri

Yeni yıl, soğuk günleri sıcacık bir sevgiyle sarmalayan, neşe ve heyecan dolu büyülü bir dönem. Öyle ki yalnızca taptaze başlangıçların değil; sevdiklerimizi mutlu edecek fırsatların da habercisi. Bu özel dönemi daha da unutulmaz kılmanın ve yılbaşı coşkusunu sevdiklerimizle paylaşmanın en keyifli yollarından biri ise hiç şüphesiz gözlerden kalpler çıkaracak mükemmel yeni yıl hediyeleri. Peki ama gerçek anlamda mükemmel bir hediye bulmak mümkün mü?



Çocukken çok kolay olan hediye seçimi konusu, ne yazık ki yetişkinlikte zor bir hal alabiliyor. O zamanlar en sevdiğimiz karakterin yeni çıkan bir kitabı ya da havalı yeni bir oyuncak, bizi mutlu etmeye yeterdi. Ama büyüdükçe işler biraz karıştı… İhtiyaçlar, istekler, beklentiler, arzular, hepsi değişti, karmaşıklaştı. Haliyle, bir yetişkini ‘gerçekten’ mutlu edebilecek o ‘mükemmel’ hediyeyi bulmak da zorlu bir sanata dönüştü. Ama çözüm, sandığımızdan çok daha yakında olabilir. Belki de oyuna ve yaratıcılığa yeniden kucak açmak, tüm bu karmaşıklığı alıp götürmeye yetebilir. Siz de bu yıl sevdiklerinizi gerçekten heyecanlandıracak bir hediyenin peşine düştüyseniz aradıklarınızı LEGO’da bulabilirsiniz. Çocuklar için olduğu kadar yetişkinler için de oyunun, yaratıcılığın ve rahatlamanın kapılarını aralayan LEGO’da herkese uygun yüzlerce çeşit var:

Estetik ve dekoratif dokunuşları sevenlere özel

Çevrenizde gördüğü her boş duvarı doldurmak için hemen zihninde tasarım yapmaya başlayan ya da boş rafları estetik detaylarla dekore etmeye bayılan sevdikleriniz varsa, onlar için en iyi yılbaşı hediyesi bir LEGO’dan bir sanat eseri, doğadan bir parça veya mimari bir detay olabilir:

  • LEGO® Art Mona Lisa: Dekorasyonun yanı sıra sanat ve tarih meraklısı sevdikleriniz için Mona Lisa’nın 3D versiyonu şahane bir yeni yıl armağanı olabilir. Sevdiklerinizin duvarlarını süsleyerek yaşam alanlarına enerji katacak bu özel hediye, onların yaratıcı duygularını da harekete geçirebilir.
  • LEGO® Icons Yalıçapkını Kuşu: Doğanın dokunuşlarını yaşam alanlarına taşıyacak LEGO® Icons Yalıçapkını Kuşu, canlı renkleriyle sevdiklerinize yılbaşı coşkusunu yansıtırken mutluluktan gözlerinden kalpler çıkartabilir.

Enerjisini doğadan alanlara özel

Doğaya, yeşile, bitkilere düşkün, enerjisini, ilhamını büyüleyici çiçeklerden ve renklerden alan sevdikleriniz için de en mükemmel hediyeler, yine LEGO’da:

  • LEGO® Icons Orkide: Orkidelerin bitkiler aleminde çok özel bir yeri olduğu tartışılmaz. Siz de sevdiklerinize onların sizin için ne kadar özel olduğunu hissettirmek istiyorsanız bu seti kaçırmayın. 5 taban yaprağı ve 2 hava kökü ile gerçekçi bir görünüme sahip bu ikonik orkide setini görenler canlısından ayırmakta zorlanabilirler 🙂
  • LEGO® Icons Erik Çiçeği: Bu set, sevdiklerinize güzel bir kırmızı çiçeği tomurcuktan açmaya ve tam çiçeklenmeye kadar inşa etme fırsatı sunuyor. Üstelik sevdikleriniz bu seti sergilemekten de büyük haz duyacak. Hem şık bir dekor hem de yaratıcı bir yapım süreci, ikisi de bu mükemmel hediyede.

Hız, heyecan ve adrenalin tutkunlarına özel

Hız, şüphesiz ki büyük bir tutku. Özgürlüğüne düşkün, heyecanı seven, teknolojiye ve otomobil dünyasına meraklı herkes için LEGO’da şahane hediyeler bulabilirsiniz:

  • LEGO® Technic Mercedes-Benz G 500 Professional Line: Mercedes-Benz tutkusu olan herkesi heyecanlandıracak, otantik özelliklerle dolu ikonik G Serisi’nden bir model, mükemmel bir yılbaşı hediyesinden çok daha fazlası olabilir. Baştan sona adeta bir mühendislik deneyimi sunan bu modelin sevdiklerinizi çok mutlu edeceği kesin.
  • LEGO® Technic Emirates Team New Zealand AC75 Yat: Maceranın sudaki halini seven ve yelken sporuna da merak duyan sevdiklerinizi mutlu etmek için fazla düşünmenize gerek yok. Aradığınız hediye LEGO Technic Emirates Team New Zealand AC75 Yat. Biraz çılgın, biraz heyecanlı, en çok da kusursuz… Emin olun sevdikleriniz bu seti hem yaparken hem de sergilerken çok keyif alacak.

Sinemaseverlere özel

Beyaz perdenin büyüsüne kapılan sevdiklerinize, onların bu tutkusunu daha da derinleştirecek hediyelerle unutulmaz deneyimler sunabilirsiniz:

  • LEGO® Star Wars™ Millennium Falcon™: Çoğu sinemaseverin gönlünde taht kurmuş en özel serilerden biri hiç şüphesiz ki Star Wars. Star Wars™ Millennium Falcon’un kokpiti, uydu çanağı, topları ve diğer ikonik detaylarıyla sevdikleriniz inşa sürecini tamamlarken kendilerini galaksinin derinliklerinde bir macerada da hissedebilirler.
  • LEGO® Disney™ Genç Aslan Kral Simba: Sevdiklerinizin sinema tutkusunu nostaljik rüzgarlarla buluşturmak isterseniz, aradığınız mükemmel hediye yine LEGO’da. Onları LEGO® Disney™ Genç Aslan Kral Simba ile çocukluk anılarına doğru bir yolculuğa çıkarabilirsiniz.

Oyunculara ve uzay meraklılarına özel

Uzayın sınırsız gizemini merak eden ya da en zorlu oyunları bile tek hamlede geçmeyi başarabilen sevdikleriniz varsa, onlar için de en mükemmel yeni yıl hediyeleri LEGO’da:

  • LEGO® Super Mario™ Super Mario World™: Mario ve Yoshi: Mario, şüphesiz ki hem çocukların hem yetişkinlerin gönlünde büyük yer tutan en ikonik oyunlardan biri. Eğlenceli bir nostaljik tur, keyifli bir oyun deneyimi ya da rahatlatıcı bir aktiviteden çok daha fazlasını sunacak bu set, sevdiklerinize yepyeni bir dünya yaratmak için ilham verebilir.
  • LEGO® Technic NASA Apollo Ay Taşıtı – LRV: Kozmik maceracılar için en şahane hediye: NASA Apollo Ay Taşıtı (LRV) modeli. Sevdiklerinizi yıldızlara götürüp geri getirecek bu özel hediye, bambaşka dünyaların kapısını onlar için aralarken yaratıcı duygularını da harekete geçirebilir.

Bonus: Mırmır Pati ile eğlenceyi geri getirin

LEGO’nun sonsuz olasılıklarla dolu dünyasında en mükemmel hediyeler de eğlence de oyun da bitmez… Mırmır Pati, oyunu her yaştan insan için geri getiriyor ve herkesi yılın bu büyülü zamanını çok daha keyifli geçirmeye davet ediyor.

Mutlu bir yer inşa etmek isteyen herkes için mükemmel hediyeler ve çok daha fazlası LEGO’da. Hemen tıklayın ve sevdiklerinizi mutlu etmeye erkenden başlayın.

*Bu yazı LEGO katkılarıyla hazırlanmıştır.

İlgili Makale