Akıl sağlığınızı korumak için: Akıllı beslenme

“Ben bir beyinim Watson, geriye kalan her şey yalnızca bir ilave” der Sherlock Holmes. Mevlana ise bunu yüzlerce yıl önce “Kardeşim sen düşünceden ibaretsin, geriye kalan et ve kemiksin” şeklinde ifade etmiştir. İnsanlık olarak yıllardır bu geriye kalan et ve kemiğin sağlığı için türlü türlü diyetler yaptık. Bedenimize tüm dikkatimizi çevirmişken bizi biz yapan şeyi, yani düşüncelerimizi barındırdığımız beynimizin sağlığını hiç düşünmedik.

Vücudumuza giren enerjinin tek başına beşte birini tüketen beynimizden bize bir beslenme menüsü hazırlamasını istesek nasıl olurdu acaba? Farklı diyet uzmanlarının yazdığı gibi 3 ana-2 ara öğün, güçlü bir kahvaltı vs. şeklinde mi olurdu?

Bu soruyu cevaplamak için son 150.000 yıldır neredeyse hiç değişmeyen bir beynin temel ihtiyaçlarına bakalım önce. 150.000 yıl geriye dönmek için çok uzun bir zaman olduğundan 15.000 yıl geriye gidip hala avcı ve toplayıcılıkla geçinen atalarımızı düşünelim.

Düşünün ki bundan tam 12.000 yıl önce bir Mart sabahı günün ilk ışıkları ile bir mağaranın köşesinde uyanıyorsunuz. Şehir hayatı, trafik gibi dertleriniz olmadığı için yattığınız yerden hemen fırlamanızı gerektirecek bir durum da olmuyor. Gece yaktığınız ateşin son közleri hala çıtırdıyor. Siz henüz çalışmayı keşfetmediğiniz için közün başında tembellik yapmayı da bilmiyorsunuz. Bir iki gerinmeden sonra yattığınız yerden kalktığınızda bir önceki gün sadece bir avuç yemiş yediğinizi fark edip bugün artık avlanmaya çıkmanız gerektiğini düşünüyorsunuz. Beyniniz tam bu noktada var olan açlık durumundan dolayı stres hormonları salgılamaya başlıyor. Günümüzde stresle ilişkilendirilen kötü duyguların aksine bu stres beyniniz için olumlu mesaj anlamına geliyor ve siz avlanmaya çıkıyorsunuz.

Son 15.000 senede beynimizin stres algısı değişti mi?

Aslında değişmedi. Beynimiz için iki türlü stresten bahsedebiliriz, onu besleyen stres ve onu öldüren stres. Nietzsche’nin “Beni öldürmeyen şey güçlendirir.” sözü beyniniz için bu durumda geçerli değildir. Çünkü beyin onu besleyen ılımlı (pozitif) stres ile güçlenir. Aç kalmak (uzun süreli olmadıkça) beynimiz için olumlu bir strestir ve evrimsel açıdan su içmek, yemek yemek kadar doğal bir süreçtir. Açlık durumunda vücut, hücrelere yenileme mesajı gönderir. Beyin bu süreçte yeni hücreler üretir, var olan hücreleri büyütür ve bağlantılarını güçlendirir. Bugün beynimizin günde 800 ile 1000 arasında yeni beyin hücresi (nöron) üretebildiğini biliyoruz. Açlık sayesinde üretilen yeni beyin hücreleri ile hafızanız güçlenir ve beyin yaşlanmasını yavaşlatmış olursunuz.

Düzenli olmayıp, ara ara yapılan açlık diyeti beyninize kıtlık durumunda olmadığınızı ve düzenli besin bulabildiğiniz mesajını verir. Bu mesaj vücudunuzun yağ birikimi yapmaması açısından da gereklidir. Tek tip beslenme de beyninize benzer bir mesaj verir aslında. Evrimsel yaşantısı boyunca bulabildiği çeşitlilikle beslenmeye alışmış olan vücut ve beyin tek bir çeşit beslenme ile yine bir kıtlık döneminde olduğunu düşünür. Bu da metabolik stres oluşturur. Sağlıklı bir beyin için çeşitliliği koruyup arada aç kalmak en güzel beslenme yöntemidir.

Peki bu açlık diyetini nasıl uygulayabiliriz?

Sağlıklı bir insan için uzmanlar bu konuda 2 farklı yol öneriyorlar. Bunlardan ilki haftada 2 günü az yiyerek geçirmek. Az yemek kişiden kişiye farklılık göstereceği için bunu anlamanın en güzel yolu sofradan aç kalkmaktır. Eğer oturduğunuz bir sofradan yabancı bir eve misafirliğe gitmiş gibi tam doymadan kalkıyorsanız, bu sizin az yeme limitidir. Diğer yöntem ise sadece sabah 11:00 ile akşam 19:00 saatleri arasında normal ölçülerde yemek. Hangi yöntemi uygularsanız uygulayın beyninizin ihtiyacı için yeterli ölçüde su içmeyi de unutmayın.

İlgili yazı: Mindful beslenme: Yemek ile farkındalığın buluştuğu nokta